RVS: maak een einde aan ongerichte innovaties met onduidelijke opbrengst

Het Nederlandse zorginnovatiebeleid is dringend aan herziening toe. De uitdagingen waar de zorgsector en het sociale domein voor staan - personeelstekorten, gezondheidsverschillen en milieubelastende zorgorganisaties - zijn groot. Daarom is het volgens de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS) nodig tot een nieuw maatschappelijk perspectief op zorginnovatie te komen. De Raad doet een voorzet in het nieuwe rapport ‘De kunst van het innoveren'. 

Nederland wordt geroemd om het innovatieve klimaat. Ook de zorgsector is bij uitstek een domein waar innovatoren en startende bedrijven nieuwe producten, diensten en ideeën ontwikkelen. Alleen, zo concludeert de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving: eigenlijk hebben we vaak te maken met 'ongerichte innovaties met een onduidelijke opbrengst'.

Beleidsmakers faciliteren en stimuleren innovaties, en er zijn subsidies en innovatie-regelingen om zorgvernieuwing financieel te ondersteunen. Maar: "Het ontbreekt echter aan focus, gezamenlijkheid en doorzettingsvermogen bij het verspreiden van vernieuwing. Het blijft zo onduidelijk hoe alle investeringen in innovatie grote maatschappelijke problemen verminderen en wat burgers er aan hebben", aldus de RVS.

"Nederland gaat achterlopen"

Deze week verscheen ook een onderzoek van de Universiteit van Twente, waarin ook wordt gewaarschuwd dat Nederland achterop raakt. Daarom is er een andere aanpak nodig voor digitalisering en innovatie in de zorg. Dat concludeert de Universiteit Twente (Sustainable Healthcare Technology, TechMed Centrum, en faculteit BMS) in een onderzoek in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Het doel van de studie was om in kaart te brengen welke randvoorwaarden en maatregelen van belang zijn voor een snellere en adequate inzet van digitale en hybride zorgtoepassingen, vanuit het perspectief van de overheid.

Nederland moet een andere aanpak kiezen om de digitalisering in de Nederlandse zorg te bevorderen. Momenteel loopt ons land achterop in vergelijking met de Scandinavische landen en Estland. De coronapandemie heeft digitalisering van zorgtoepassingen - zoals videoconsulten en monitoring op afstand – en gegevensuitwisseling versneld. Maar een cultuuromslag, meer digitale vaardigheden en financiering voor de langere termijn zijn nodig voor de gewenste ondersteuning van zorgprocessen en zorgprofessionals, volgens het onderzoek van de Universiteit Twente.

Meer samenhang in innovatieprogramma’s

De RVS schetst vier oplossingen voor een vernieuwde innovatieaanpak. Allereerst moet er meer samenhang komen in de verschillende innovatieprogramma’s en -regelingen die momenteel bestaan. Zo is er bijvoorbeeld het Missiegedreven Topsectoren en Innovatiebeleid, maar dat is volgens de Raad veel meer gericht op het bedrijfsleven, technologie en wetenschap. Op het ministerie van Volksgezondheid, bij zorgprofessionals en bij burgers zijn de missies voor gezondheid en zorg vrijwel onbekend. Dat moet anders.

Nieuwe verdienmodellen

Ook de financiering van zorginnovaties moet op de schop. Innoveren met oog voor maatschappelijke uitdagingen vraagt om nieuwe verdienmodellen voor zorgaanbieders en andere financieringsstromen. Daarvoor is het nodig dat middelen makkelijker kunnen schuiven tussen sectoren en domeinen. Nu gebeurt het nog te vaak dat innovaties na de beëindiging van tijdelijke subsidies of financiering een zachte dood sterven.

De overheid kan nieuwe verdienmodellen en financieringsstromen mogelijk maken door flexibeler om te gaan met de wettelijke kaders. Daarmee zouden gemeenten, zorgverzekeraars en zorgkantoren meer investeringsmogelijkheden krijgen. Ook pleit de RVS voor inzet op andere vormen van bekostiging en ander type contractafspraken tussen zorgaanbieders en financiers, en minder technische voorwaarden voor innovatiesubsidies om zo meer ruimte te bieden.

Verlies, onvermogen en weerstand

De afgelopen jaren was het zorginnovatiebeleid veel gericht op innovators en ‘koplopers’. Logisch, want dat zijn de zorgorganisaties of individuen binnen organisaties die enthousiast zijn en collega's mee kunnen nemen. Maar volgens de RVS is het belangrijk om ook meer aandacht te hebben voor adoptie en brede verspreiding van innovaties in de praktijk. En dat betekent aandacht voor verlies, onvermogen om met innovaties te werken en weerstand - en daar ook een beleidsstrategie op te ontwikkelen. "Het is noodzakelijk dat niet alleen personen en organisaties in de zorg met innovatieve ideeën, maar ook anderen meewerken vanuit de vraag: hoe kunnen wij bijdragen aan de maatschappelijke opgaven?"

Volgens de onderzoekers aan de Universiteit van Twente is het nodig dat de overheid een proactieve en organiserende rol op zich neemt. Een langetermijnbeleid, waar bijvoorbeeld de inzet van personeel en interoperabiliteit en data-uitwisseling onderdeel van zijn. Dat is geen gemakkelijke opgave, maar wel een broodnodige volgens zowel de RVS als de Universiteit van Twente.

Het rapport Digitalisering in de gezondheidszorg nader beschouwd is online te lezen. Het advies De kunst van het innoveren is ook online te vinden.