Stella Kyriakides en de Wegiz: pauze, rewind of stop?

Voor eind mei moet minister Ernst Kuipers de Tweede Kamer laten weten wat de nieuwe ambitieuze EU-plannen voor digitale uitwisseling in de zorg betekenen voor zijn eigen Wegiz-wetsvoorstel. Dat stond eigenlijk begin mei gepland voor plenaire behandeling. Wanneer de Wegiz een onderhoudsklus van je eigen huis is, dan zijn de Europese plannen van EU-commissaris Stella Kyriakides een complete stadsrenovatie. Je moet dus eerst maar afwachten of je huis er nog wel staat over een paar jaar.

De verschillen tussen de Nederlandse Wegiz en de Europese conceptverordening voor een gemeenschappelijke European Health Data Space zijn enorm en zeker groter dan de overeenkomsten. In tegenstelling tot wat de Telegraaf en anderen rapporteerden beoogt  Stella Kyriakides geen landenoverschrijdend ICT-systeem te bouwen voor de opslag van patiëntgegevens, een centraal Europees EPD. De concept-versie van de Europese gezondheidsruimte die vorige week werd geïntroduceerd is vooral een sterk wettelijk kader voor het gebruik van gezondheidsdata voor onderzoek, innovatie, publieke gezondheid, beleidsontwikkeling en regelgevende doeleinden.

Wegiz: beperkt in reikwijdte en vooral nationaal

De Nederlandse Wegiz, die nu dus nog in de steigers staat, heeft een relatief beperkte scope: het verplichten van zorgprofessionals om gegevens digitaal en op gestandaardiseerde manier uit te wisselen. Daarvoor moet een systeem van certificering worden opgetuigd, zodat aanbieders van ICT-systemen kunnen bewijzen dat ze aan de betreffende standaarden voldoen. De Wegiz kent een stapsgewijze invoering en pakt telkens een specifiek werkveld en uitwisselingprobleem in de zorg aan.

Marktpartijen en belangenorganisaties lieten in de afgelopen maanden weten dat de Wegiz niet ver genoeg gaat wanneer de overheid echt regie wil nemen. Zo kent de Wegiz geen verplichting om data en doktersdossiers digitaal ter beschikking te stellen aan de patiënt. We hebben weliswaar in Nederland MedMij ontwikkeld, maar dat systeem heeft geen wettelijke stok achter de deur. Andere belanghebbenden vinden dat de Wegiz niet ver genoeg gaat om de macht van ICT-aanbieders te beperken door open systemen en API’s direct wettelijk te verplichten. En dan is er ook nog een lobby om een wettelijk kader te krijgen voor het zogeheten ‘secundaire’ gebruik van zorgdata, bijvoorbeeld voor research, productinnovaties en als basis voor wet- en regelgeving.

Torenhoge EU-ambities

Stella Kyriakides en de Europese Commissie willen al deze problemen (en meer) met een integrale verordening aanpakken. De voorstellen voor een European Health Data Space werden op 3 mei neergelegd in een concept-tekst die zonder bijlagen honderd pagina’s telt. Nederlandse juristen kwamen al snel met exegeses en analyses van de verschillen met de Wegiz. De Europese gezondheidsruimte is vooral een torenhoge ambitie om met een langere tijdlijn zaken op Europees niveau te regelen voor burgers, dokters, ondernemers, wetenschappers en beleidsmakers. Zodat EU-burgers en hun dokters altijd en overal toegang hebben tot actuele en accurate medische dossiers, standaardisatie voor een grote interne markt zorgt (en dus kansen voor digital health innovatie), en industrie en wetenschap kunnen beschikken over data voor onderzoek.

Dat betekent echter ook dat de discussies die op landenniveau al complex zijn (kijk naar Nederland) nu op een overkoepelend Europees niveau meten worden gevoerd. Op allerlei gebieden: hoe accommodeer je landelijke verschillen in de afspraken, hoe logt de EU-burger overal veilig in, hoe borg je de goede werking van de standaarden, hoe pak je oneerlijk marktoptreden maar ook kansen op toegang tot een grotere markt aan? Wat volgens voorstanders voor de EU-brede aanpak pleit is dat in het verleden wel successen zijn behaald, neem bijvoorbeeld de kosten voor data-roaming en de AVG. Voor minister Kuipers en zijn ambtenaren komen de voorstellen natuurlijk niet helemaal als een verrassing. Nederland is een actief lid van de EU en is op grote lijnen natuurlijk op de hoogte van aankomende Europese wetgeving, zoals de European Health Data Space.  De Europese Commissie heeft wel een eigen mandaat voor nieuwe initiatieven, en hoeft die pas te delen bij de publicatie van een concept-verordening. Bij VWS circuleerden uitgelekte concept-versies van de verordening al eerder, maar de nu gepubliceerde versie wijkt daar op veel punten van af.

Lastige dilemma's voor Kuipers

Maar dat maakt de dilemma’s voor Kuipers niet minder.  Voor hem zijn de vragen: wat wil ik meenemen vanuit de EU-aanpak, en wat móet ik dadelijk meenemen vanuit de EU-wetgeving die voor elke lidstaat gaat gelden. Levert het wachten op Europese initiatieven uiteindelijk meer op voor zowel zorgprofessionals en burgers?

Dat de Wegiz niet onomstreden is helpt niet mee. De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling concludeerde in een recent rapport over het digitale functioneren van de Nederlandse zorg dat de geïnterviewde experts bezorgd zijn dat volledige interoperabiliteit op middellange termijn niet zou worden bereikt. De OECD twijfelt ook aan de manier waarop de zorgstandaarden en afspraken moeten worden ontwikkeld: “Het aannemen van deze verschillende soorten normen lijkt een complexe onderneming.”

De Wegiz is tegelijk in het politieke vaarwater tussen eurosceptici en EU-fans beland. VVD-kamerleden vroegen minister Kuipers vorige week of hij het niet “nogal voorbarig vindt om een vergevorderd en benodigd Nederlands wetsvoorstel te vertragen door dit ontijdige en ongewenste idee van de Europese Commissie?” Het wordt dus interessant om te zien welke toon Kuipers aanslaat in zijn antwoord aan de Tweede Kamer in de komende weken. En natuurlijk ook om te gaan lezen hoe de VWS-ambtenaren de Wegiz zien in het licht van de European Health Data Space. Kennelijk hebben nationale en internationale afdelingen van VWS niet altijd een even intensief contact gehad, anders had de minister zijn analyse nu al met de Kamer kunnen delen.