‘Wie de creativiteit een kans schenkt, komt nooit bedrogen uit’

Voor de reeks The Innovators’ Dilemma van in4care en SmartHealth gaan we in gesprek met Belgische zorginnovatoren over de rol van innovatie binnen hun vakgebied. Deze week spreken we met Nick Marlein van het medisch pediatrisch revalidatiecentrum Zeepreventorium, gevestigd in de duinen aan de Vlaamse kust.

Nick Marlein is directeur patiëntenzorg van het Zeepreventorium en combineert sinds november deze functie met de rol van algemeen directeur bij gezondheids- en revalidatiecentrum Bundeling Zorginitiatieven Oostende (BZIO). Voorlopig blijft hij nog werkzaam bij het Zeepreventorium, zodat zijn opvolger de ingeslagen weg kan voortzetten op basis van de organisatievisie. Het geeft hem tevens de ruimte om na te denken over mogelijke samenwerkingen tussen de twee revalidatiecentra. Het is een unieke kans, gezien de vooraanstaande posities van beide revalidatiecentra in het Belgische zorglandschap.

Meer dan alleen revalideren

Het Zeepreventorium in De Haan kent een lange historie. Begin vorige eeuw werd het opgericht als sanatorium voor kinderen die aan tuberculose leden. Vanaf de jaren zestig werden steeds meer andere aandoeningen behandeld, zoals astma en mucoviscidose. Vandaag de dag biedt het hulp aan Nederlandstalige én Franstalige kinderen en jongeren met een chronische aandoening, via een gespecialiseerde, multidisciplinaire revalidatie. Niet alleen bij astma en mucoviscidose, maar ook bijvoorbeeld obesitas of diabetes. Ook zijn er speciale revalidatieprogramma’s voor specifieke revalidatienoden, zoals een kind met een psychosociaal onevenwicht, een zwakke therapietrouw of met een fysieke achterstand.

De huiselijkheid is de kracht van de organisatie. Het Zeepreventorium ziet zichzelf als huis, niet als ziekenhuis. Dat uit zich door de inrichting met kleurrijke tekeningen en foto’s aan de muren, de diverse activiteiten en de wijze waarop iedereen met elkaar omgaat. Het is een organisatie waar medewerkers banden opbouwen met de kinderen. Zelfs nog nadat ze zijn vertrokken. Planningen en structuren zijn afgestemd op de bewoners en voorkomen twijfels en vragen. Dit biedt ook een zekere rust in deze huiselijke sfeer. Kinderen en jongeren zijn niet alleen met hun behandeling bezig, maar werken ook aan hun persoonlijke ontwikkeling. Keuzes maken, dingen proberen, creatief zijn, blijven leren en zorgen voor zichzelf en anderen. Het Zeepreventorium biedt, zoals ze zelf zeggen, een healing environment op basis van het revalideren en door de unieke ligging in de duinen dicht bij zee.

Visienota stuwt innovatie

De gespecialiseerde zorg aan kinderen en jongeren is het resultaat van samenwerkingen tussen zorgverleners. Alle multidisciplinaire teamleden werken in een leefgroep samen aan de intensieve begeleiding. Zo’n multidisciplinair team bestaat onder andere uit een arts, verpleegkundige, psycholoog, logopedist en sociaal werker. Deze gezamenlijke aanpak lijkt de ideale voedingsbodem voor innovaties en nieuwe ontwikkelingen.

Nick Marlein: "We hebben de bestaande organisatiestructuur platter gemaakt met kortere lijnen. Een strikt hiërarchische structuur zorgt voor weinig stimulatie van innovatie. Je moet het personeel overtuigen van de meerwaarde van een verandering. En dat werkt niet via een klassieke bureaucraat die zegt hoe het moet. Het bepalen van ons DNA was voor ons essentieel in dit proces. Vervolgens is daar een visienota uit gekomen, met steun van de medewerkers. Het schept het beeld van de gewenste organisatie. Onze medewerkers vonden ook dat het Zeepreventorium een huiselijke plek moest worden, die efficiënt draait, waarin communicatie cruciaal is en waar spel en creativiteit ruimte krijgen."

Design paspoort voor medewerkers

Om dat gewenste beeld te concretiseren is een speciaal boekje uitgebracht voor de medewerkers. "Het is een design paspoort voor en door medewerkers. Het is een intern kompas dat richting geeft aan de organisatie. Als iemand start met werken dan geven we altijd dit boekje mee. Of het nu een arts, schoonmaker of diëtist is. Het is onze manier om de visie op de lange termijn staande te houden en dat medewerkers verbonden blijven met de organisatie."

Het draait in het design paspoort om vier grote pijlers, namelijk de kernwaarden van het Zeepreventorium. Deze kernwaarden bevatten eigenschappen en keerzijdes, om duidelijk te maken waar het revalidatiecentrum voor staat en waar het niet voor staat. Huiselijk is de eerste kernwaarde. Het Zeepreventorium wil warm en zorgzaam zijn, zonder dat het betuttelend wordt. De tweede kernwaarde staat in het teken van Communicatief. Concreet betekent dit onder meer dat er ruimte is voor debat, maar dat het niet gewenst is discussies uit te lokken. Professioneel geldt als derde kernwaarde, waarbij de organisatie zichzelf ziet als volwassen organisatie met de nodige autoriteit, maar niet wegkijkt voor nieuwe trends. De laatste kernwaarde draait om Forever Young, wat zich laat karakteriseren door het speelse, zonder dat het ten koste gaat van de focus.

Marlein: "Niet iedereen staat open voor verandering. Het is een illusie dat dit wel zo is. Zeker de mensen die al lang bij ons werken, kunnen sceptischer zijn dan degenen die er pas net zijn. Je moet respect hebben voor de verschillende persoonlijkheden binnen de organisatie. En dat iedereen er op zijn of haar manier mee omgaat. De belangrijkste stap is het gesprek over een verandering aan te gaan met vooral de groep die weerstand uit. Met het design paspoort geven we handvatten aan de medewerkers om zelf met ideeën en suggesties te komen die passen binnen de lange termijn visie van het Zeepreventorium."

"Ruimte voor creativiteit"

Het is een quote uit een film over het Belgische Zeepreventorium uit de jaren zeventig die de visie tot op de dag van vandaag perfect omschrijft: ‘Wie de creativiteit een kans schenkt, komt nooit bedrogen uit’. Marlein: "Medewerkers hadden voorheen ideeën, maar misten het gevoel dat ze er iets mee konden. Nu proberen we een menselijk klimaat te creëren, waar ruimte is voor creativiteit. Als we alles te centraal aansturen en laten lopen, dan kan de cultuur niet altijd hervormd worden."

Hij geeft met een voorbeeld hoe een dergelijk creatief idee van onderaf uitmondt in een innovatie binnen het revalidatietraject. "Een medewerker benaderde ons als directie en gaf aan dat er veel kinderen zijn met een traumaverleden. Die zouden geholpen kunnen worden met behulp van therapiehonden. Dit was voor ons echt baanbrekend. We zijn ermee aan de slag gegaan en het resultaat is schitterend", aldus Marlein. Bij trauma’s zijn kinderen en jongeren vaak wantrouwig en hebben ze een laag zelfbeeld. De honden bieden een laagdrempelig liefdevol contact. Daarmee wordt ook voor de hulpverlener het ijs gebroken. Daarnaast voelen honden emoties van kinderen aan en vormen ze als het ware een vertaalobject voor de hulpverlener. Ook leren kinderen en jongeren met een laag zelfbeeld grenzen aan te geven via de honden. Denk bijvoorbeeld aan commando’s. Marlein: "Door de inzet van een therapiehond bloeit het kind en de jongere op. Het gaat er echt om dat iemand de nek uitsteekt en met een voorstel komt dat past binnen onze kernwaarden. Dan is dat altijd bespreekbaar voor ons."

Ook komen ontwikkelaars en bedrijven op bezoek en pitchen hun product of dienst. Bijvoorbeeld een VR-bril of een scherm aan het plafond als middel bij pijnbestrijding. Zowel in acute situaties als bij vervelende medische handelingen en chronische pijn. "De digitale wereld die de gebruiker met VR ervaart, werkt afleidend en pijn verlichtend. We breiden VR uit. Het is een enorme meerwaarde gebleken. We willen meer exemplaren, maar kijken met een kritische blik naar het bestaande aanbod. Klopt het wel wat een bedrijf beweert? Wat zegt de wetenschap? Hoe ervaren andere zorgaanbieders een dergelijke innovatie? Het zijn vragen waar we antwoord op willen, vooraleer we ons budget aanraken."

Creatief innoveren

Het Zeepreventorium heeft een overeenkomst met het Belgische Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering (RIZIV) en ontvangt een all-in financiering. Dit betekent dat dit budget alles moet dekken en dat er minder ruimte is om innovatie te stimuleren via grote projecten. Bovendien is er een verwachtingspatroon, aldus de directeur. "De samenwerkingsovereenkomst is recent geüpdatet. De voorwaarde was dat er toch een soort van outcome werd verwacht van onze werkzaamheden. Daar zijn we mee aan de slag gegaan. Zo hebben we een datamanagementsysteem geïntroduceerd. Het systeem is future proof op het gebied van privacy en veiligheid en geeft onze medewerkers de beschikking over een geautomatiseerde wetenschappelijke database. De voortgang van de patiënt kunnen we met één druk op de knop inzichtelijk maken. Als ik dat vergelijk met een systeem van een groot ziekenhuis, dan zijn we een schijntje kwijt op jaarbasis."

Marlein ziet dat de menselijke aanpak, op basis van een breed gedragen lange termijn visie, werkt. Ook tot buiten de organisatie. "Onze overheidsopdrachtgever gelooft in wat we doen. Dit leidt tot een opbouw van een landelijk netwerk en participaties in adviescomités. We werken samen met andere zorgaanbieders in België en worden gehoord door de lokale en federale overheid en zelfs de politiek. We komen op de beleidsstoel te zitten en krijgen meer invloed. Dat betekent toch dat we op de goede weg zijn met het Zeepreventorium."