Nictiz en Radboudumc: zeven toekomstscenario's voor eerstelijns zorg

“Ik verwacht dat 70 procent van het routinewerk waarvoor we naar de huisarts of apotheek gaan verschuift naar de patiënt thuis, de supermarkt of online.” Deze voorspelling van Lucien Engelen klinkt door in het trendboek eHealth in de eerste lijn, dat afgelopen dinsdag werd gepubliceerd door TrendITion, een samenwerking van Nictiz en Radboudumc. Engelen is directeur van het Radboudumc REshape Center for Innovation. Lies van Gennip, directeur van Nictiz, vindt het onbegrijpelijk dat we online kunnen winkelen en reizen kunnen boeken, maar ons medisch dossier niet kunnen inzien. Dat zal volgens haar snel veranderen en ook die visie komt terug in het boek.

Het zijn twee meningen over de nabije toekomst van de zorg. Voor de toekomstscenario’s in het trendboek inventariseerde TrendITion rapporten en visies, ideeën en meningen van patiënten, zorgaanbieders en beleidsmakers. Op basis daarvan zijn zeven trends en scenario’s uitgewerkt. Of lezers de verschillende scenario’s in het net verschenen trendboek al dan niet radicaal vinden, zal vooral afhangen van hun kijk op eHealth, zeggen Arina Burghouts en Nienke Beekers van Nictiz, die in het auteursteam de projectleiding over de uitgave hadden. “Een technologie-optimist kijkt anders tegen ontwikkelingen in de komende vijf jaar aan aan dan een scepticus. Voor beide opvattingen is wat te zeggen”, zegt Burghouts.

Zeven scenario's voor de eerstelijns zorg

De eHealth-trends in de eerste lijn die het boek behandelt, zijn online zorgconsulten, online psychische hulp, online beoordelingen, domotica, populatiemanagement in de wijk, zelfmetingen en het persoonlijk gezondheidsdossier. De auteurs beschrijven van elke trend wat de impact kan zijn op het zorgproces. Dit doen ze op basis van de huidige status, factoren die de ontwikkeling kunnen versnellen en factoren die de ontwikkeling kunnen vertragen. Voor elke trend poneren ze ook een aantal stellingen: wat betekent het bijvoorbeeld voor de eerstelijns zorg wanneer het grootste deel van de consulten niet meer face-to-face zal zijn? Wat betekent dit voor huisvesting, opleidingen, concurrentie op de zorgmarkt of voor de patiënt?

Scenario's moeten prikkelend zijn

Met dit trendboek wil TrendITion een discussie op gang brengen over de impact van digitale ontwikkelingen op de eerstelijnszorg en hoe deze ontwikkelingen de rol van zorgverleners en patiënten veranderen.

Het concept voor het trendboek met de ondertitel ‘Spelen met de zorg van morgen’ was volgens Beekers vanaf het begin duidelijk: de toekomstvisies moeten concreet genoeg zijn om discussie los te maken en mogelijke consequenties scherp neer te zetten. Burghouts: “Het projectteam koos

er al in de beginfase voor om een specifiek segment van de zorg als onderwerp te nemen, voor deze eerste editie is dat de eerste lijn, dus huisartsen, fysiotherapeuten, diëtisten en andere zorgaanbieders die dicht bij de patiënt staan. Hierdoor kunnen de scenario’s veel specifieker zijn dan in trendrapporten die de gehele zorg als onderwerp hebben. Daar zijn er al heel veel van.”

Niet te dichtbij en geen ver-van-mijn-bed show

Een tweede keuze was de termijn van de scenario’s: wat speelt er in 2020, dus over vijf jaar. Volgens Beekers is die vijf jaren termijn een goed compromis tussen te dichtbij en het ver-van-mijn-bed gevoel. “We hebben in alle scenario’s die we schetsen vooral gekeken naar de ontwikkelingen die nu al aan het plaatsvinden zijn, dus producten, diensten, beleidsrichtingen”, zegt ze. “In veel gevallen gaat het er niet meer om of een bepaalde trend zal doorzetten, maar veel meer om de snelheid waarmee dat gebeurt.”

Doortrekken van ontwikkelingen die nu al plaatsvinden, zoals consult bij een online dokter (foto: Constamed)

Burghouts: “We hebben veel bronnen geraadpleegd, met veel deskundigen gesproken, en daarmee een goed beeld gekregen van de factoren die een bepaalde ontwikkeling tegenhouden of juist versnellen. We beschrijven die verschillende opvattingen ook, maar in de scenario’s hebben we wel een expliciete keuze gemaakt, bijvoorbeeld: in 2020 vinden de meeste consulten met een zorgverlener online plaats.”

Het voordeel van deze scenario’s is dat ze een tastbaarder aanjager zijn voor de discussie die TrendITion zoekt. Beekers: “Wat wij al een redelijk stevige aanname vinden, gaat voor sommige deskundigen overigens nog lang niet ver genoeg.”

“Het idee dat je de toekomst kunt voorspellen is achterhaald"

Uit de gesprekken met koepelorganisaties en anderen blijkt volgens Beekers en Burghouts een breed aanwezig besef dat we aan de vooravond van ingrijpende veranderingen staan. “We hebben vrijwel niemand gesproken die denkt dat alles in de komende vijf jaar bij het oude blijft. Maar tegelijk is er veel verschil van inzicht over tempo, omvang en impact van nieuwe digitale ontwikkelingen. They agree to disagree.”

Arina Burghouts (l) en Nienke Beekers (r): veel verschil van inzicht over tempo en impact technologie-ontwikkeling

De twee onderzoekers vertellen dat het team heeft gezocht naar instrumenten om de discussie concreter te maken dan abstracte toekomstbespiegelingen. Ze maakten daarbij gebruik van een aantal ideeën van toekomstverkenner Silke de Wilde, die in enkele sessies met het team instrumenten en methodes besprak die wereldwijd door planners, beleidsmakers en toekomstvoorspellers worden gebruikt. Volgens Silke de Wilde is het maken van een aantal concrete what if scenario’s een goede manier om mensen te laten wennen aan het denken over consequenties die vandaag al relevant kunnen zijn.

“Het idee dat je de toekomst kunt voorspellen is achterhaald, en iets uit de jaren zeventig”, zegt De Wilde. “Toekomstverkenningen gaan tegenwoordig veel meer uit van een aantal mogelijke scenario’s, vaak bepaald door randvoorwaarden zoals de energieprijs of politieke ontwikkelingen." Als voorbeeld noemt ze Futurescapes van Sony.

Over vijf jaar weten we het

Beekers en Burghouts zijn er beiden van overtuigd dat de geschetste scenario’s aanzetten tot nadenken over de toekomst van de zorg. Hoe die er ook uit komt te zien. “De grootste verandering zal juist komen van de ontwikkelingen die disruptief zijn, die we moeilijk kunnen extrapoleren op basis van wat we vandaag zien”, zegt Beekers. Ze geeft het voorbeeld van de eerste iPhone die in 2007 door Apple’s directeur Steve Jobs

werd gepresenteerd, pas acht jaar geleden. “Dat het scherm groter zou worden, de processor en het geheugen krachtiger en de camera veel beter zou worden kon je wel voorspellen. Maar dat we Uber zouden gebruiken om een taxi te bestellen, WhatsApp om te chatten en Tinder om te daten, dat was toen nauwelijks te voorspellen. Laat staan het idee dat Apple in 2014 een horloge met allerlei gezondheidsfuncties zou introduceren, waarmee je ook medisch onderzoek kunt ondersteunen.”

Beekers en Burghouts kunnen niet wachten om te zien hoe de realiteit in 2020 zal verschillen van of overeenkomen met de beschreven scenario’s. Over vijf jaar weten we het.

Meepraten over de toekomst? Meld je dan aan voor de Meetup op 30 april!