Emotie-eten gebeurt achter gesloten deuren: kan een virtuele coach helpen?

Emotie-eten gebeurt achter gesloten deuren, weggestopt uit schaamte. Het wordt pas zichtbaar als er serieuze gezondheidsproblemen ontstaan. (Preventieve) zorg voor emotionele eters is echter moeilijk, aangezien zorg juist op het moment van eetbuien ontbreekt. Dit kan beter, dacht onderzoeker Aranka Dol. Ze promoveerde recent met een onderzoek naar een slim hulpje bij emotie-eten: een virtuele coach.

‘Gisteravond was zo'n avond waarop alles mis leek te gaan. Na een slopende dag op kantoor verlangde ik naar troostvoedsel. Ik kwam thuis en had eigenlijk moeten beginnen met eten koken. Ik voelde me door en door ellendig, dus in plaats daarvan ging ik op de bank zitten met een zak chips. Toen die leeg was, waren de borrelnootjes aan de beurt én een halve rol koekjes die al een beetje zacht waren.’ - Een emotie-eter

In de ideale wereld krijgt een emotie-eter hulp van een gespecialiseerde diëtist, al dan niet in combinatie met gedragstherapieën bij een psycholoog. Dit zou een emotie-eter kunnen helpen om zijn/haar emoties te herkennen en begrijpen. En zo inzicht te krijgen in het waarom achter het emotie-eten bij stress of negatieve emoties.

Helaas leven we niet in een ideale wereld, en het huidige zorgaanbod sluit niet goed aan op de behoeften van emotie-eters. Dit komt door tekorten in de zorg, de focus op gewichtsverlies in plaats van de onderliggende oorzaken, en het zorgmijdende gedrag van emotie-eters zelf, die vaak pas hulp zoeken bij medische problemen zoals pijnlijke knieën door gewichtstoename.

Emotie-eten gebeurt thuis

Ongeveer 40% van de mensen met obesitas geeft aan last te hebben van emotioneel eetgedrag. Obesitas prijkt wereldwijd bovenaan de statistieken als veroorzaker van grote gezondheidsproblemen. Het aanpakken van emotie-eten is dus van essentieel belang, zowel voor de emotie-eter zelf als voor de druk op de zorg. 

Op gesprek bij de psycholoog of diëtist heeft de emotie-eter natuurlijk geen last van die cravings of bingegedrag. Emotie-eten gebeurt thuis en meestal buiten kantoortijden, en hier ontstaat het volgende dilemma: de zorg kan geen zorg verlenen op het moment dat de emotie-eter die het hardst nodig heeft. Thuis is interventie nodig. 

Kortom: tijd voor een andere benadering. Een creatieve en slimme steun thuis, zonder dat dit extra mankracht kost. Misschien een virtuele coach? 

Andere benadering van emotie-eten

Precies op dit onderwerp promoveerde Aranka Dol eerder dit jaar met haar proefschrift over de inzet van een virtuele coach bij emotie-eters, Virtual Coaching for Emotional Eaters - Food for Thought. Een app was er nog niet, dus ze testte de inzet van zo’n coach door middel van een website met een deelnemergroep van emotie-eters van tussen de 18-70 jaar oud. 

Met de input uit dit onderzoek is ze voornemens om een app te ontwikkelen die aansluit op de behoeften van emotie-eters. “Hij zal nog wel 100.000 pilots moeten draaien”, grapt ze. “Dus het duurt nog even voor hij er is.” Maar hoe de virtuele coach mensen moet ondersteunen, daarover is ze wel uit. 

Virtuele coach in actie

Aranka: “De gebruiker downloadt de app op zijn/haar telefoon en kan dan in de app chatten met een virtuele coach. Die is getraind door AI om therapeutische gesprekken te voeren. Om iemand goed te kunnen ondersteunen, moet de tool wel eerst veel van de emotie-eter te weten komen. Zoals de leefstijl en het eetritme. Maar ook of er sprake is van een stressgevende thuissituatie of werkomgeving.” 

De app moet de gebruiker dus zó goed leren kennen, dat het een eetbui kan voorspellen. Data van een sporthorloge of oordopjes waarmee de hartslag van de gebruiker gemeten wordt, zouden hier ook bij kunnen helpen, denkt Dol hardop. “Op het moment dat de gebruiker in een risicozone zit en veel stress ervaart, moet de app een signaal afgeven. Misschien met een vraag: ‘Hee, hoe het het nu met je?’ Of: je loopt het risico om een eetbui te krijgen, waar heb je nu behoefte aan?’” 

Dol is zich er terdege van bewust dat dit veel van de privacy-bestendigheid van de app vraagt. “Gebruikers moeten erop kunnen vertrouwen dat hun gegevens veilig blijven. Hier gaan we aan werken.” 

Praktisch plan bij eetbuien

Hoe sluit de app aan op de behoeften van emotie-eters? Dol: “De deelnemers aan mijn onderzoek gaven aan behoefte te hebben aan een combinatie van troostende woorden bij hevige emoties en een praktisch plan van aanpak op het moment dat er een eetbui komt of is geweest.” 

Als de emoties de overhand nemen, staat dat helder denken in de weg, zegt Dol. Een effectief hulpmiddel bij eetbuien is afleiding, tot het gevoel van craving ‘overgaat’ doordat er bijvoorbeeld ruimte is gegeven aan de emoties. Bel even met een vriendin, beweeg of doe een mindfulness-oefening. “Het is fijn als iemand je op zo’n moment even bij de hand neemt en je helder een stappenplan voorlegt: je gaat nu dit koken en dan ga je een rondje wandelen.” 

Empathie

Natuurlijk zal niet ineens elke eetbui op magische wijze voorkomen worden. Maar de virtuele coach kan ook helpen ná een eetbui. “Emotie-eters zijn erg hard voor zichzelf. Zeker na een eetbui. Dan zijn ze ontzettend boos op zichzelf, ze walgen ervan en voelen zich beschaamd. Dat gaat heel diep”, zegt Dol. “Als zij aan de virtuele coach laten weten dat er een eetbui is geweest, zal die troostend en empathisch reageren. ‘Wat naar dat je een eetbui hebt gehad, je moet je erg rot voelen. Wat goed dat je nu via de app hulp zoekt.’ Omdat emotie-eters vaak vastzitten in een negatieve spiraal en dan ineens een empathische reactie krijgen, verwachten ze dit niet.” 

Wat Dol het meest verraste in haar onderzoek was de welwillendheid van de deelnemergroep om te werken met een virtuele coach. “Ik had gedacht dat ze behoefte zouden hebben aan face-to-face contact met een therapeut, waar ze hun verhaal bij kwijt konden en die wijze woorden zou terugzeggen. Dat bleek niet zo te zijn. Het idee van een virtuele coach vond de groep heel acceptabel. Immers: nu kunnen ze zelf tijd en moment bepalen waarin ze hulp inroepen.” 

GLI

Er bestaan al uitgebreide programma’s om mensen met obesitas te helpen. Zoals de GLI, de Gecombineerde Leefstijlinterventie. Is de app echt nodig? Dol is over de GLI-aanpak kritisch. “In essentie gaat deze aanpak toch weer om meer bewegen, minder eten. We weten inmiddels dat diëten alleen niet effectief is. En we krijgen er in Nederland alleen maar mensen met overgewicht bij. Het is volgens mij niet de weg voor mensen met obesitas die emotie-eten, of althans, niet de énige weg.” 

Het valt Dol op dat emotie-eters vaak heel erg goed weten wat gezond is of juist niet. “Dit zijn mensen die kennis hebben van calorieën en macro’s in voedsel. Het is niet het gebrek aan kennis van goede voeding, maar het ontbreken van een goede omgang met emoties waar we bij moeten helpen. Emotie-eten is een copingstrategie voor rotgevoelens.” 

Nog een weg te gaan

Met een combinatie van artificial intelligence, aandacht voor emoties en een gepersonaliseerde aanpak, kan de virtuele coach een veelbelovende aanvulling zijn op het bestaande zorgaanbod. Als de app in staat is om de behoeften van emotie-eters op cruciale momenten te vervullen, zou het een positieve verschuiving kunnen betekenen in de aanpak van dit complexe gezondheidsprobleem. 

Het is weliswaar nog een weg te gaan, want de app moet nog gemaakt worden, maar de belofte van een virtuele coach werpt een licht op een potentieel innovatieve benadering van emotie-eten. 

Lees hier het proefschrift van Aranka Dol Virtual Coaching for Emotional Eaters - Food For Thought.