Nationale Diabetes Challenge laat zien dat stappen zetten loont

Meer dan 3100 mensen liepen in het weekend van 15 oktober de slotafstand van de Nationale Diabetes Challenge, een initiatief van de stichting van Olympisch volleyballer Bas van de Goor. Maanden daarvoor trainden deze mensen met diabetes type 2 met een loopgroep vanuit hun gezondheidscentrum, huisartsenpraktijk of zelf georganiseerde wandelclubs. Internist Henk Bilo presenteert op het jubileumcongres van de Bas van de Goor Foundation op 22 november de onderzoeksresultaten naar de Nationale Diabetes Challenge. “We willen aantonen dat preventie door eigen inspanning loont.” Een stappenteller kan daarbij helpen.

Bas van de Goor is een voormalig Olympisch volleyballer. Nadat hij in 2003 werd gediagnosticeerd met diabetes type 1, richtte hij de Bas van de Goor Foundation op. Zijn stichting organiseert sportevenementen om mensen met diabetes te informeren over de positieve effecten van sport en bewegen op een leven met diabetes.

Een van de activiteiten van de foundation is de Nationale Diabetes Challenge. De stichting hoopt dat wandelen kan bijdragen aan een gezonde leefstijl, verbeterde conditie en zelfs minder diabetes-medicatie. Meer dan 130 zorgcentra in Nederland sloten zich in de afgelopen jaren aan en organiseerden een wandeltraining voor mensen met diabetes. Van mei tot september dit jaar liepen in heel Nederland mensen met diabetes met een wekelijkse loopgroep, om te oefenen voor Nationale Diabetes Challenge week in oktober.

“Preventie loont”

Sasja Huisman, onderzoeker en medisch psycholoog in het diabetesteam van het Leids Universitair Medisch Centrum, en Henk Bilo, internist in het Isala Ziekenhuis, doen onderzoek naar de resultaten van de Nationale Diabetes Challenge. Zij vroegen alle deelnemers aan de NDC met een eenvoudige vragenlijst hoe zij hun eigen kwaliteit van leven beoordelen voor en na de challenge.

Ook doen twintig gezondheidscentra mee met een uitgebreider onderzoek. De patiënten in die praktijken werden de afgelopen maanden gecontroleerd op gewicht, buikomvang, medicijngebruik en bloedglucosewaarden (zogeheten HbA1C). Ook kregen deze patiënten een stappenteller van Garmin, waarmee automatisch wordt bijgehouden hoeveel zij bewegen. Ook werd er gevraagd naar hun ervaren kwaliteit van leven. Volgens Huisman en  Bilo draait de diabetes challenge immers om meer dan lichamelijke metingen zoals gewicht of bloedglucose. De kwaliteit van leven voor mensen met diabetes type 2 is minstens net zo belangrijk. Hebben deelnemers aan de challenge meer zelfvertrouwen gekregen, hebben ze meer informatie over of inzicht in hun aandoening? Kunnen ze beter omgaan met hun aandoening en zitten ze beter in hun vel?

Bas van de Goor: “Als patiënt bent je 99.97% van de tijd op jezelf aangewezen”

Internist Henk Bilo doet al decennia onderzoek naar diabetes. Hij is trots op de resultaten die op 22 november gepresenteerd gaan worden. “Per praktijk hebben we de somatische gegevens van twintig patiënten bekeken voor en na de challenge, en we zien een verschuiving in hun gewicht, het aantal stappen dat zij zetten, een verandering in glucosewaarden en wijzigingen in medicatie. De resultaten die we zien zijn significant: bij deze deelnemers verbetert hun gezondheid en dalen bijvoorbeeld hun HbA1C-waardes.” Op 22 november worden alle onderzoeksgegevens gepresenteerd, maar Bilo kan alvast verklappen: de diabetes challenge is een prachtig succes gebleken.

Een sportief doel stellen

Ruim 3000 mensen in heel Nederland mobiliseren om mee te wandelen is een prestatie. Wat is volgens Bilo de kracht van de Nationale Diabetes Challenge? “Enthousiaste begeleiding, dat is een essentiële factor. In alle gezondheidscentra die meedoen zijn er een of meerdere enthousiaste huisartsen, fysiotherapeuten, en praktijkondersteuners die een wandelgroep zijn begonnen en wekelijks meelopen.”

Ook is een sportief doel stellen een cruciale factor voor het succes van de challenge. “Naar een doel toe te werken – tien of twintig kilometer wandelen bijvoorbeeld – in groepsverband zorgt ervoor dat mensen het blijven volhouden. Door de wekelijkse wandelgroep ga je toch, ook al hem je minder zin of regent het.” Een positief bijeffect is dat door die wekelijkse wandeloefening een ritme ontstaat wat mensen kunnen blijven volhouden en waar ze trots op zijn, aldus Bilo. “Van de 3131 mensen die de finale van de challenge hebben gelopen op 15 oktober, waren er slechts vier uitvallers. Dat is een ongelofelijk laag aantal.”

Gemotiveerd door je Garmin

Bij de gezondheidscentra die meedoen aan het onderzoek werden patiënten uitgerust met een stappenteller van Garmin. “Van ruim 160 mensen hebben we dagelijks metingen ontvangen, waaronder het aantal stappen dat ze in zestien weken gezet hebben. Uit die cijfers kunnen we ook afleiden of mensen door de week meer zijn gaan bewegen doordat of terwijl ze met de challenge meedoen. In het gezondheidscentrum in Nijkerk zien we bijvoorbeeld dat mensen die actief gingen lopen geen grote verschuiving van hun glucosewaarden hebben, maar wel de helft van de diabetes-medicatie gebruiken die zij aan het begin nodig hadden.”

Volgens de internist kunnen moderne stappentellers handig zijn om mensen te overtuigen dat het nuttig en noodzakelijk is om meer te gaan bewegen. “Ik hoor van gebruikers, vanuit de casuïstiek, dat ze met een stappenteller merken dat ze nog een stukje extra gaan lopen.” Technologie kan motiverend werken, zeker wanneer het een gebruiksvriendelijke app of stappenteller is, maar de effectiviteit is wel sterk afhankelijk van iemands motivatie, context en sociale omgeving, benadrukt Bilo.

Een deel van de deelnemers aan de Nationale Diabetes Challenge werden uitgerust met een tracker van Garmin

‘Zelfmanagement werkt niet voor iedereen’

“In Nederland zien we een duidelijke relatie tussen het optreden van diabetes type 2, een leefstijl gerelateerde ziekte, en sociaaleconomische status. Diabetes type 2 komt relatief meer voor bij de groep mensen die een manier van leven kent zonder directe aandacht voor de kwaliteit van hun eten, regelmatig bewegen en consequenties van leefgewoontes.” Juist bij deze groepen spelen volgens Bilo ook regelmatig andere contextuele zaken mee, zoals werkeloosheid, huurachterstand, een laag inkomen, verslaving of problemen in de relationele sfeer. Zaken die ook effect hebben op iemands gezondheid. “Zulke problemen zijn voor veel mensen natuurlijk veel belangrijker dan het zich bezig houden met een aandoening, waar ze vaak geen last van hebben, behalve dat ze medicijnen moeten gebruiken.”

“Daarom is de NDC zo’n mooi initiatief”, aldus Bilo. “We zien mensen meedoen wiens familie trots is dat ze weer zijn gaan bewegen, en die intussen meer over hun gezondheid te weten komen.” Onderzoeker Sasja Huisman, medisch psycholoog bij het Leids Universitair Medisch Centrum, onderzoekt hoeveel meer deelnemers aan de challenge te weten komen over de rol van voeding en beweging bij diabetes type 2, en of ze meer verantwoordelijkheid ervaren.

Bilo is kritisch op beleidstermen als zelfmanagement. “Dat is een van de uitspraken die gedaan lijkt te worden in de hoop dat mensen door meer voor zichzelf te zorgen ook minder kosten binnen de zorg kunnen kennen. Dat kan zeker bij een deel van de mensen het geval zijn, maar als je gewoon kennis te kort komt, die je niet gemakkelijk kunt opdoen, of in een achterstandswijk in Rotterdam woont en te maken hebt met huiselijk geweld of financiële problemen, is zelfmanagement van je diabetes type 2 heel ver weg. We moeten inzien dat diabetes type 2 niet alleen een individuele ziekte is, maar vooral ook een maatschappelijk probleem, afhankelijk van iemands context en de door ons als maatschappij gecreëerde leefomgeving. Met een mooie folder over zelfmanagement bij diabetes wordt iemand niet geholpen, maar met dit soort initiatieven als de Diabetes Challenge wel.”

Diverse gezondheidscentra, huisartsenpraktijken en fysiotherapie praktijken zijn met ondersteuning van de BvdGF gestart met een lokale wandel challenge

Pragmatische aanpak

Hij hoopt dat de resultaten van de Nationale Diabetes Challenge een stap in de goede richting zijn om beleidsmakers en zorgverzekeraars te overtuigen dat investeren in preventie loont. “De kosten voor het organiseren van een lokale challenge zijn laag: wat je nodig hebt is enthousiasme onder zorgverleners, dat kun je niet kopen of afdwingen. We zien vooral significante effecten bij deelnemers die een slechte uitgangspositie hadden qua gezondheid. Hoe slechter de situatie, hoe meer deze verbetert door de challenge. In alle jaren dat ik onderzoek doe naar omgaan met diabetes is dit het meest succesvolle initiatief, omdat de Bas van de Goor Foundation het heel pragmatisch heeft gehouden en er veel enthousiasme is bij de deelnemers én hun begeleiders.”

Hoe motiveer je mensen? Hoe zorg je ervoor dat mensen verantwoord bewegen? En hoe pak je dat praktisch aan? Die vragen staan centraal tijdens het Jubileumcongres 2016: Breng beweging in de praktijk op 22 november. Ook de onderzoeksresultaten van Henk Bilo en Sasja Huisman worden gepresenteerd op het congres. Meer informatie en inschrijven kan via bvdgf.org/congres2016.

[accordion]
[acc title="Foto credits:"]Ronald Hoogendoorn Fotografie[/acc]
[/accordion]