eHealth op de werkvloer: app helpt parkinsonpatiënten verstaanbaar te spreken

In de serie ‘eHealth op de werkvloer’ spreekt SmartHealth met zorgprofessionals die dagelijks te maken hebben met eHealth-toepassingen. Veel van deze technologische innovaties betekenen op papier efficiënter werken, kwaliteitsverbetering of kostenverlaging: maar in de praktijk zijn er vaak genoeg obstakels te overwinnen. Een kwestie van tussen droom en daad? Deze week: Bert de Swart, UHD, logopedist en spraak- en taalpatholoog en tevens lector Neurorevalidatie, en Selma de Wit, onderzoeker en logopedist in het Radboudumc in Nijmegen.

“Een grote beperking van patiënten met Parkinson is dat zij zacht en op een hoge toon spreken en zelf hun spreektoonhoogte en volume niet goed meer in kunnen schatten”, vertelt Bert de Swart, werkzaam als logopedist en spraak- en taalpatholoog en hoofd van de afdeling Revalidatie-Logopedie van het Radboudumc. “Dit komt mede omdat zij niet goed meer zijn in het uitvoeren van dubbeltaken. Zij kunnen niet én een gesprek voeren én in de gaten houden hoe ze klinken. Maar ook het systeem in de hersenen dat verantwoordelijk is voor feedback heeft schade opgelopen.”

Niet te zacht en te hoog praten

Tijdens logopedische behandelingen worden patiënten getraind om in gesprekken niet te zacht en niet te hoog te spreken. “Maar: zodra een patiënt naar huis gaat, zijn ze die externe back-up kwijt”, vertelt De Swart. “En het is niet de bedoeling dat ze bij elke zin gecorrigeerd worden of achteraf te horen krijgen dat ze te zacht of te hoog spraken. Dat is niet alleen vervelend voor de patiënt, maar werkt ook niet effectief. Daar wilden we dus iets mee doen." Een jaar lang werkte De Swart met een projectgroep aan de ontwikkeling van een app die direct en continu feedback geeft. Hij deed dit samen met twee collega’s: Selma de Wit, logopedist bij Liemerije en logopedie expert bij Parkinsonnet en Hanneke Kalf, eveneens werkzaam als logopedist en klinisch epidemioloog in het Radboudumc. De Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, de Universiteit Twente en de Radboud Universiteit waren verantwoordelijk voor de techniek.

“Onze app heeft een korte en een lange naam”, aldus De Swart. “Gebruikers vinden de app in de Google Playstore onder de naam ‘Voice Trainer Radboudumc’. Omdat de app in eerste instantie speciaal voor parkinsonpatiënten ontwikkeld is, noemen wij hem intern de PLVT-app (Pitch Limiting Voice Treatment). Dat is eveneens de naam van een specifieke therapie, die ik voor parkinsonpatiënten ontwikkeld heb en die de inhoudelijke basis van de app vormt.”

Continu feedback

De Voice Trainer app zorgt ervoor dat een patiënt ongeacht tijd of locatie feedback krijgt op de toonhoogte en het volume bij het spreken. Zodra een patiënt begint met spreken, geeft een stip in het beeld aan of hij of zij luid en laag genoeg spreekt. Kleurt de stip groen dan spreekt de patiënt luid genoeg. Staat de groene stip ook nog in het midden van het scherm, dan spreekt iemand tevens laag genoeg.

“De app wordt op twee momenten ingezet”, vertelt logopedist Selma de Wit. “We gebruiken de app allereerst tijdens de logopedische behandeling. Ik kan een patiënt verzoeken luider of lager te spreken, maar voor sommige patiënten is dat best abstract. Voor hen werkt directe, visuele feedback tijdens het trainingstraject het beste. Hoe consequenter de feedback is tijdens de training, hoe gemakkelijker het voor patiënten is om die manier van praten ook thuis of op het werk vol te houden.”

Daarnaast is de Voice Trainer bedoeld voor patiënten om thuis mee aan de slag te gaan. “We willen dat patiënten de app gebruiken als oefen-app, maar indien nodig ook op de langere termijn als ondersteunend hulpmiddel kunnen gebruiken tijdens communicatie. Je kunt de app gewoon op tafel leggen of in een standaard zetten en vanuit je ooghoek in de gaten houden of het goed gaat met spreken. Daarom hebben we ook bewust gekozen voor een app: niemand kijkt er tegenwoordig raar van op als jij tijdens een gesprek een tablet of smartphone op tafel hebt liggen.”

Individuele instellingen

Hoewel de ‘Voice Trainer Radboudumc’ door iedereen gedownload kan worden, raden de twee logopedisten het gebruik ervan zonder instructie af. “We melden dat ook duidelijk in onze gebruiksaanwijzingen.” De Voice Trainer moet altijd per individuele gebruiker ingesteld worden door een professioneel logopedist, aldus De Wit. “Omdat Parkinson een langzaam progressief ziektebeeld is, moet de app zo nu en dan voor de patiënt opnieuw worden ingesteld: dit is op dit moment voor u de beste spreektoonhoogte, dit is voor u de optimale luidheid. Als de app niet goed is ingesteld, is deze voor de patiënt niet bruikbaar. Dan kan het zijn dat hij of zij het continu fout doet volgens de app en dat werkt natuurlijk heel demotiverend. Maar het kan ook zijn dat de patiënt de app zo heeft ingesteld dat de Voice Trainer aangeeft dat hij het goed doet, maar de omgeving hem of haar nog steeds niet kan verstaan.”

Nadat de eerste versie van de app begin vorig jaar gereed was, werd deze in twee verschillende pilots uitgetest, vertelt De Wit. “Het eerste onderzoek diende om nog wat kleine fouten eruit te halen, de techniek bij te schaven en de gebruikershandleiding bij te werken. In de tweede fase hebben we met patiënten de verbeterde app en bijbehorende instructies getest. We hebben daarbij onder andere filmopnames gemaakt, die ons heel duidelijke handvatten hebben gegeven voor scholing en vervolgonderzoek.”

Belang van mantelzorgers

De ervaringen na de eerste pilots met de app zijn zeer positief, vertelt De Swart. “Gebruikers vinden de app goed werkbaar en aantrekkelijk om te gebruiken. Die positieve feedback komt zowel van de patiënt, de behandelaar als de mantelzorger.” Met name die laatste groep was voor de initiatiefnemers van Voice Trainer erg belangrijk, verklaart De Wit. “De spraakproblematiek van parkinsonpatiënten levert vaak genoeg spanningen op in de huiselijke sfeer. Wekelijks hoor ik van partners of mantelzorgers: “Bij de logopedist doe je het goed, maar thuis niet”. Als therapeut mag ik een patiënt erop wijzen als hij of zij niet hard genoeg praat, daar komt hij immers voor. Maar thuis kan het heel storend zijn als je continu gecorrigeerd wordt. Inmiddels krijg ik van app-gebruikers te horen dat er minder vaak irritaties zijn met betrekking tot het spreken, omdat de app de rol van de therapeut en corrigerende mantelzorger als het ware heeft overgenomen.”

Bert de Swart, UHD, logopedist en spraak- en taalpatholoog en tevens lector Neurorevalidatie bij het Radboudumc

Subtiel aanwijzen

Ook therapeuten profiteren van de app, horen De Swart en De Wit terug van hun collega’s. “Het is niet de bedoeling dat een patiënt alleen goed spreekt binnen de vier muren van onze behandelkamer. We zijn wel gewend om patiënten opdrachten mee te geven voor thuis, maar zo’n concreet ondersteunend product als deze app was er nog niet.”

De app kan ook bevorderlijk werken tijdens de training, vertelt De Swart. “Soms hoef ik alleen maar even op het scherm te wijzen en zie ik de patiënt denken: oeps. Continu corrigeren is vervelend, dus alleen even subtiel op het scherm kunnen wijzen is fijn. Ik zie weleens patiënten die in het begin alleen nog maar naar het scherm kijken en nauwelijks oogcontact met mij maken. Dat is in de trainingsfase niet erg, maar in verloop van tijd moet dat andersom. Dan moet de focus liggen op de gesprekspartner en de app alleen vanuit de ooghoek even in de gaten gehouden worden. We willen gebruikers uiteraard niet afhankelijk maken van de technologie.”

De komende periode zullen de logopedisten onder andere werken aan het beschikbaar maken van de app voor iOS-toestellen. Daarnaast moeten collega logopedisten worden opgeleid in het gebruik van de app tijdens de therapie en in de overdracht van kennis over het gebruik van de app in de thuissituatie.

Verder onderzoek

Daarnaast is het volgens De Wit noodzakelijk om verder onderzoek te doen. “We hebben nog veel vragen, zoals: wanneer kun je de app het beste inzetten, welke parkisonpatiënten zijn gebaat bij het gebruik, wat is het effect op de lange termijn en worden doelen van patiënten sneller behaald met de Voice Trainer?”

Als De Swart terugkijkt op de ontwikkelperiode van de app, merkt hij op dat het met name een technisch ingewikkeld project is geweest. “Met de Voice Trainer willen we op een klein, relatief goedkoop apparaat (een smartphone of tablet, red.) continu spraak analyseren en daar feedback op leveren. Daar zijn veel rekencapaciteit en een goede microfoon voor nodig. Gelukkig hebben we veel ondersteuning gehad van studenten van onder andere de Universiteit van Twente, de Radboud Universiteit en de HAN.” Toch komt het volgens de logopedist incidenteel voor dat iemand aangeeft dat de app niet goed werkt. “De kwaliteit van smartphones en tablets varieert sterk. Als iemand met een te exotisch apparaat aankomt, dan kan het zijn dat de app daar niet optimaal op draait.”