Esther Talboom-Kamp is sinds 2011 bestuursvoorzitter van diagnostisch centrum Saltro (Stichting Artsenlaboratorium en Trombosedienst) in Midden-Nederland. Als bestuursvoorzitter staat ze aan het roer van een organisatie die duizenden patiënten en huisartsen bedient met diagnostiek, zoals labonderzoek. SmartHealth spreekt met haar over het veranderende diagnostiek landschap, de risico’s en het nut van thuis testen en de noodzaak tot innovatie. “Een kritische blik op beschikbare thuistesten en online diagnostiek is nodig, maar Saltro wil wel op een zinvolle manier aansluiten op consumentenwensen.”
Voor inwoners van Midden-Nederland die regelmatig hun bloed moeten laten prikken is Saltro een household name: het diagnostische lab heeft 200 locaties in de regio waar patiënten testen kunnen laten afnemen. “Dat varieert van een kleine bloedafnamepost formaat bezemkast bij de huisartsenpraktijk tot een volledig diagnostisch centrum, en alles wat er tussenin zit” zegt Esther Talboom. Saltro verzorgt diagnostiek voor huisartsen, verloskundigen en ziekenhuizen. Daarbij kun je denken aan laboratoriumonderzoek (bloed, sperma of urine), functieonderzoeken (een ECG of longfunctieonderzoek), verloskundig onderzoek en een trombosedienst. Per dag komen er vijfduizend buisjes met bloed binnen op het Saltro lab in Utrecht-Overvecht die getest worden.
Per dag komen er vijfduizend buisjes met bloed binnen op het Saltro lab
Saltro bestaat dit jaar 60 jaar. De oorsprong van het laboratorium ligt in 1955, toen de heer Janssen een laboratorium begon om met een kikkerproef een zwangerschap te kunnen vaststellen. “Huisartsenlaboratoria zijn destijds ontstaan omdat huisartsen niet tevreden waren over bestaande diagnostiek in ziekenhuizen”, verklaart Talboom. Sommige functie-onderzoeken kunnen patiënten ook bij de huisartsenpraktijk laten uitvoeren, zoals een ECG-onderzoek om een hartritmefilmpjes te maken. Maar lang niet alle huisartsen hebben die geavanceerde – en dure – apparatuur in hun praktijk staan. Daarom verwijzen veel huisartsen hun patiënten voor diagnostiek naar het diagnostische centrum bij hun in de wijk. “Wij willen de huisartsen het zo makkelijk mogelijk maken: we organiseren de diagnostiek voor de huisartsenpraktijk, zowel medisch inhoudelijk als qua service en kennis.
Meer willen weten
“We hebben een jaar of vier geleden besloten om de strategie van Saltro, voor en door huisartsen, te behouden en tegelijkertijd verder uit te bouwen. Enerzijds door meer samen te werken met ziekenhuizen, en anderzijds door ons veel meer te richten op de patiënt, of consument.” Een voorbeeld is het Uitslagenportaal, een web-applicatie die Saltro samen met huisartsen ontwikkelt waarmee patiënten zelf de uitslagen van hun laboratoriumonderzoeken kunnen raadplegen. Het portaal wordt momenteel getest bij huisartsenpraktijken in de regio.
"Wat voor onderzoek is dit en waarom is het nodig? Die vragen leven bij patiënten"
Patiënten willen meer informatie, zegt Talboom, zowel vooraf aan een onderzoek - Wat voor onderzoek is dit en waarom is het nodig? – als bij de uitslag - Wat is er aan de hand? “Ik begon mijn carrière als huisarts in Rotterdam. Ik weet niet anders dan dat mijn eigen patiënten ook meer wilden weten. Toen werkten we nog met folders en printjes, tegenwoordig zijn er digitale tools. Die wens bestaat dus al veel langer, en met eHealth kun je die mogelijkheden ook bieden.”
Technologisch kan er al heel veel, benadrukt Talboom, maar huisartsen zijn nog wel angstig voor het nieuwe. “Je ziet de wereld om je heen steeds meer digitaal worden, maar huisartsen denken dat hun patiënten daar nog niet aan willen. Ik vind echt dat we de rol van de patiënt altijd verwaarloosd hebben. Diabeteszorg begint bijvoorbeeld niet bij de dokter of verpleegkundige, maar bij de patiënt zelf. Toegang hebben tot goede informatie is daarbij essentieel.”
Is ze niet bang dat patiënten de uitslag van bijvoorbeeld een bloedonderzoek niet begrijpen? “De duiding van de uitslag is heel belangrijk. Het Uitslagenportaal werkt met drie kleuren – rood, oranje en groen - en we leggen in normale mensentaal uit wat er aan de hand is. Tegelijkertijd is dat een van de moeilijkste aspecten: in begrijpelijke taal de medische context van een onderzoek en de uitslag uitleggen.” De informatie is algemeen, legt Talboom uit. “ Wij kennen de voorgeschiedenis van de patiënt niet. Dat maakt dat onze informatie minder op maat is dan je zou willen.”
Behoefte aan eHealth
Zelfmanagement en zelfdiagnostiek vragen wel om een mentaliteitsverandering bij de betrokken zorgprofessionals, merkt Talboom op. “eHealth gaat de dokter of verpleegkundige niet vervangen. Bij sommige zorgverleners heerst een gevoel: straks ben ik overbodig. Maar dat gaat niet gebeuren, je hebt als zorgconsument de expertise en deskundigheid nodig van iemand die ervoor geleerd heeft.”
Niet alleen aan de kant van zorgverleners zal er een verschuiving moeten plaatsvinden in de aankomende jaren, dat geldt ook voor de patiënten. “Er wordt vaak geroepen dat er enorm veel technologische mogelijkheden aankomen, maar in mijn promotieonderzoek naar de implementatie van een patiëntenplatform voor chronische patiënten merk ik dat het tijd kost om patiënten te werven die met het platform willen werken”, vertelt Talboom. “We steken er tijd en energie in om mensen te werven, maar het loopt op zijn zachtst gezegd geen storm.”
“Een opmerking als ‘iedereen kies voor eHealth’ zou ik wel willen nuanceren"
“Ook bij de trombosedienst bieden we een zelfmanagementpakket aan, een online dienst waarbij patiënten zelf bloed kunnen prikken en hun waardes invoeren. We hebben 12.000 patiënten gevraagd: u kunt gebruik maken van een portaal, we gaan u begeleiden en thuis helpen. Het gros van de mensen wil dat niet. Ze geven redenen als het niet hebben van een computer, niet kunnen lezen of schrijven, of zeggen: ik ben juist zo blij met jullie, ik wil geen online dienst. De bestaande zorg is zo goed dat mensen geen behoefte hebben om over te stappen.” Inmiddels werken 1.200 mensen via de digitale trombosedienst, vertelt Talboom. “Tien procent is niet niets, maar het plaatst een opmerking als ‘iedereen kies voor eHealth’ wel in perspectief.”
Voor Saltro ligt er volgens Talboom in ieder geval een uitdaging om een hybride model te ontwikkelen, waarbij mensen die van eHealth en zelfmanagement gebruik willen maken dat wel kunnen doen, terwijl traditionele ‘warme zorg’ ook in stand blijft.
Online diagnostiek
Wie ernaar op zoek is, zal zien dat er geen gebrek is aan thuistesten voor bijvoorbeeld SOA’s, blaasontsteking, testosteron, vitamine D of vruchtbaarheid. De meningen over het nut en de kwaliteit van die testen zijn verdeeld. Talboom: “Wij houden niet van testen ‘omdat het kan’. Enige medisch nut en noodzaak is en blijft toch wel van belang. Daarom doen wij zelf veel onderzoek naar het gebruik en de kwaliteit van dit soort testen bij patiënten. Van alle apparaten die nu op de markt komen om jezelf te meten, weten we nog niet wat goed is en wat niet goed is. We zijn echt nog wel even bezig om dat in kaart te brengen, en om te kijken wat er goed of eventueel slecht aan is.” Als voorbeeld noemt ze een nieuwe urinetest uit India, die in combinatie met software op een iPhone gebruikt kan worden. “Die test gaf bij kraanwater de uitslag van een urineweginfectie. Dan weet je dat er iets niet klopt.”
Zorgconsument op weg naar meer self-service?
Er zijn volgens Talboom ook een hoop commerciële sites die online diagnostiek aanbieden. “Dat zijn testen die over het algemeen niet gevalideerd noch aantoonbaar betrouwbaar zijn. In Europa kennen we geen instantie zoals de Food and Drug Authority (FDA) als in de Verenigde Staten, een medicijnenwaakhond die test op de kwaliteit van medicijnen en medische hulpmiddelen. Consumenten kunnen het kaf niet gemakkelijk van het koren scheiden.” Als patiënten vervolgens wel vertrouwen op de uitkomst van die niet gevalideerde thuistesten, brengt dat volgens Talboom risico’s met zich mee. Als voorbeeld noemt ze een test voor ziekte van Lyme, ooit aangeboden via de ANWB, die niet bleek te werken. “De test stelde consumenten gerust dat ze geen ziekte van Lyme hadden, maar was niet betrouwbaar.”
“Online testen zijn over het algemeen niet gevalideerd noch aantoonbaar betrouwbaar"
Een kritische blik op beschikbare thuistesten en online diagnostiek is nodig, maar Saltro wil wel op een zinvolle manier aansluiten op consumentenwensen, zegt Talboom. In samenwerking met huisartsen en de GGD is Saltro momenteel bezig om een SOA website op te zetten voor mensen die liever anoniem willen blijven. Daar kunnen jongeren een digitale vragenlijst invullen, waar een advies om wel of niet te testen op een mogelijke SOA uitkomt. “Vervolgens wordt er een afnamesetje opgestuurd, kunnen jongeren hun test opsturen en de uitslag bekijken via een portaal. Ze kunnen zelf kiezen of ze de uitslag willen delen met de huisarts. De potentiële doelgroep van deze site is groot: er zijn veel jongeren die dergelijke aandoeningen liever anoniem houden dan bij de GGD langsgaan.”
Huisartsen op stang jagen
Hoewel technologische ontwikkelingen het mogelijk maken dat diagnostiek steeds dichter bij de klant georganiseerd wordt, zullen zorgverleners altijd betrokken blijven bij testen, meent Talboom. “Voor ons is het de kunst om ons flexibel op te stellen ten opzichte van bestaande technologie en wensen van klanten.” Ze benadrukt dat een diagnostisch lab meer doet dan enkel testen: Saltro verzorgt voor klanten ook de integratie met ICT-systemen, geeft nascholingen en controleert meerdere keren per jaar of medewerkers van een huisartsenpraktijk de kennis die nodig is voor bijvoorbeeld praktijktesten nog hebben. “Het gaat niet alleen om de test op zich: we bedden het in in de ICT en voegen daar medisch inhoudelijke en praktische kwaliteitscontroles aan toe.”
Hoe ziet het diagnostiek landschap er over vijf jaar uit? “Het is goed mogelijk dat Saltro in de toekomst een breder palet aan diensten gaat aanbieden aan de consument. Wel hebben we altijd de strategie om dat samen met huisartsen te doen. Wil je huisartsen op stang jagen, dan moet je bij de supermarkt testen gaan aanbieden, waarmee consumenten vervolgens bij de huisarts aankloppen omdat hun cholesterol 0,1 te hoog is en ze niet weten wat dat betekent”, aldus Talboom. Tegelijkertijd merkt ze ook dat huisartsen moeten wennen aan nieuwe digitale scenario’s voordat ze die omarmen.
Saltro zal ook geleidelijk meer opschuiven van een laboratorium naar een datacentrum, zegt ze. “Binnen nu en vijf jaar krijgen we diagnostische data van patiënten binnen, die ervoor gekozen hebben om zichzelf te monitoren of dit doen omdat hun dokter dat besloten heeft. Daarnaast krijgen we traditionele data vanuit ziekenhuizen, huisartsen en prikpunten. Onze rol wordt om al die data te integreren en om te zetten in bruikbare informatie. Dat betekent dat hier steeds meer dataonderzoekers komen te werken.”
[accordion]
[acc title="Foto credits:"]Foto Esther Talboom door Taco van der Werf; lab-foto via Flickr https://flic.kr/p/Wd54U[/acc]
[/accordion]
wellicht ook interessant
Ik had graag gelezen hoe Saltro aankijkt tegen een partij als Theranos, en de recente FDA approval voor een van de bloedtesten van Theranos (die buiten het lab mogen worden afgenomen). Gaat Saltro zich in deze richting ontwikkelen, of verwachten ze op termijn dergelijke (nieuwe) toetreders op de Nederlandse markt?
Wij volgen de ontwikkelingen van innovatieve bedrijven als Theranos op de voet. Wij vinden dat de Nederlander en de Nederlandse gezondheidszorg gebaat zijn bij toegankelijke en betaalbare diagnostiek. Het stellen van diagnoses is de taak van de arts en de patiënt krijgt een steeds grotere rol in zijn eigen behandeling en zorgproces. En daarmee neemt de informatiebehoefte toe. Uitleg over 'Wat betekent het onderzoek, de uitslag en wat moet ik ermee?' dat is de taak van de zorgprofessional. Technologische ontwikkelingen stellen de chronische patiënt steeds beter in staat om zelf de regie te nemen in zijn behandeling. Daar hoort zelf meten en monitoren bij.
Niet iedereen heeft behoefte aan een verandering van de bestaande diagnostiek en de communicatie daaromheen. Echter, er wordt volop geëxperimenteerd met alternatieve vormen en dat is niet voor niks. Je eigen gezondheid is namelijk iets van jezelf en niet iets van een ander. Zelftesten passen daarbij. De innovatie op dit gebied gaat hard. De betrouwbaarheid zal toenemen en ook de interpretatie van zelftesten zal geautomatiseerd worden. Ja, de gezondheidszorg is in Nederland goed geregeld, maar de wens van de burger naar meer autonomie en meer gemak op het gebied van gezondheidszorg zal leiden tot een ander zorgsysteem. Het is goed om te zien dat Saltro daar al mee experimenteert. "Innovate or die" is een adagium dat ook van toepassing is op de gezondheidszorg. Ook artsen zullen voor deze ontwikkelingen open moeten staan, anders missen ze straks de boot.