Sleeptrackers zijn hot, maar wat meet je eigenlijk?

Kan je met een activity tracker ook je slaap bijhouden? En hoe goed werkt die sleep tracking functie eigenlijk? SmartHealth over sleeptracking: hoe en waarom meten we onze slaap?

Ben je op zoek naar inzicht je slaappatroon? Of een manier om je nachtrust te verbeteren? Dan koop je toch gewoon voor €112,- slaapmeter Beddit bij Wehkamp? Geen nacht doorbrengen met een badmuts vol sensoren op je hoofd in de slaapkliniek, maar vertrouwd in je eigen bed je slaappatroon eens in de gaten houden. Maar wat zeggen die thuismetingen nu echt over de kwaliteit van slaap? Kan een sensor in bed je iets vertellen over slaapcycli, hersenactiviteit en rusthartslag? De meningen van de experts lopen uiteen.

Het idee dat je je slaap net zo makkelijk zou kunnen meten als je hartslag of het aantal stappen dat je zet, is een belofte die tot de verbeelding spreekt.

Allerlei makers van hardware en software zijn dan ook op deze markt gedoken. Aanbieders van activity trackers als Fitbit, Polar en Jawbone zeggen bijvoorbeeld dat hun polsband je wat over je slaapkwaliteit kunnen vertellen. Appmakers beloven je voor 0,99 eurocent een compleet slaaplaboratorium in je eigen bed. Intussen staat er een hele nieuwe generatie specifieke slaaptrackers klaar om op de markt te komen. Withings lanceert deze zomer Aura, crowdfunded EGG-band Melon komt binnenkort uit en startup Hello haalde ruim een miljoen dollar aan financiering op voor hun design sleeptracker Sense.

Waarom zou je eigenlijk je slaapkwaliteit willen meten?

Dat slaap, of het ontbreken daarvan, een grote impact heeft op onze gezondheid weten de meesten van ons wel. Ons lichaam herstelt zich tijdens de nachtrust en maakt groeihormonen aan. Daarnaast ontdoet het brein zich tijdens het slapen van de afvalstoffen.

Toch blijkt dat veel mensen niet aan de aanbevolen hoeveelheid slaap toekomen. Een gemiddelde Nederlandse nacht slapen duurt 7 uur, maar volgens onderzoek is onze basisbehoefte aan slaap eerder 7,5 tot 8,5 uur . “Dat betekent dat er weinig hoeft te gebeuren – denk aan een drukke periode op werk, de geboorte van een kind of veel stress – om niet een klein beetje, maar een flink stuk onder die basisbehoefte te komen. En dan kom je in de gevarenzone terecht”, vertelt psychofysioloog en slaapdeskundige Gerard Kerkhof.

Withings lanceert deze zomer slaaptracker Aura

Slecht of te weinig slapen kan tot (soms ernstige) gezondheidsproblemen leiden. Hoewel hierover verschillende theorieën bestaan, is in ieder geval aangetoond dat een slaaptekort – specifiek op langere termijn – een grotere kans op hart- en vaatziekten, diabetes type 2 en aandoeningen aan het immuunsysteem veroorzaakt. De hormoonhuishouding raakt in de war, waardoor (te veel) vet opgeslagen wordt. Op korte termijn zorgt een slechte nachtrust niet alleen voor het welbekende korte lontje, maar zijn mensen ook minder alert, vermindert hun prestatievermogen en vertonen ze risicogedrag (bij ingewikkelde beslissingen neemt men risico’s minder serieus en worden eventuele positieve effecten overgewaardeerd).

Slaapstoornissen

Iedereen slaapt natuurlijk weleens een nacht wat minder. Door stress, een glaasje teveel, muggen in de slaapkamer of een onrustige bedpartner. Maar er zijn ook genoeg mensen die heel vaak slecht, te kort of onrustig slapen. Stress of spanning spelen daarbij een grote rol, maar het kan ook zijn dat die mensen last hebben van een slaapstoornis. Er bestaan zes grote groepen slaapstoornissen, waaronder slapeloosheid, obstructieve slaapapneusyndroom (o.a. meer dan vijftien keer per uur optredende slaapapneus), restless legssyndroom (o.a. rusteloze, kriebelende benen) en narcolepsie (overdag in slaap vallen).

Klachten die duiden op één van deze stoornissen - bijvoorbeeld ’s ochtends brak wakker worden terwijl je voor jouw gevoel goed geslapen hebt - kunnen een concrete aanleiding zijn om iemand eens een nacht lang te monitoren.

Voor de opkomst van de doe-het-zelf-sleeptrackers was je aangewezen op één van de twintig slaapklinieken in Nederland. In zo’n kliniek beplakken ze je met elektroden die hersenactiviteit, en meestal ook spieractiviteit, hartslag of oogbeweging meten. Een slaapmeting duurt meestal 24 of 48 uur. Een meting gebeurt dus niet alleen ’s nachts, ook de hersenactiviteit de dag erna worden bijgehouden. Zo’n slaaponderzoek (polysomnografie, kortweg PSG) in een slaapkliniek wordt in hoofdzaak gedaan om eventuele neurologische (bijvoorbeeld narcolepsie) of andere medische oorzaken (zoals slaapapneu) vast te stellen.

Professionele slaapmeting, foto via www.ambu.com

Hoewel één meting in feite voldoende kan zijn om een dergelijk probleem vast te stellen, menen sommige deskundigen dat een eenmalige meting toch wat beperkt is. Kinderneuroloog Sigrid Pillen, werkzaam in Centrum voor Slaapgeneeskunde Kempenhaeghe: “Wij zien tijdens een meting natuurlijk maar een momentopname. Iemands slaap kan van week tot week verschillen en het komt vaak genoeg voor dat iemand tijdens de nacht bij ons net geen last heeft van zijn vaste problemen.”

Volgens Martijn de Groot, medisch bioloog en programmaleider van het Nederlandse Quantified Self Institute, is het daarnaast een nadeel dat je in een slaapcentrum niet onder natuurlijke omstandigheden slaapt. “Je draagt een badmuts met zo’n 30 electroden en een bundel snoeren op je hoofd.”

De opkomst van doe-het-zelf-sleeptrackers

In de afgelopen jaren zijn alternatieven beschikbaar gekomen voor een nacht in de slaapkliniek. Het Amerikaanse bedrijf ZEO was één van de eerste aanbieders van een consumentenproduct. Hun gelijknamige slaapband ZEO was een vereenvoudigde versie van de monitor die slaapcentra gebruiken. Gebruikers droegen tijdens het slapen de band op hun hoofd met een sensor tegen het voorhoofd. Ondertussen werd hun hersenactiviteit geregistreerd en zichtbaar gemaakt in een bijbehorende ZEO-app. Maar ZEO ging in 2013 failliet. De markt was kennelijk nog niet klaar voor het product.

Hoewel de ZEO niet langer verkrijgbaar is, komen er maandelijks nieuwe producten gericht op het monitoren van onze slaap op de markt. De Beddit bijvoorbeeld, een sensor die je onder het hoeslaken plaatst en die tijdens de nacht beweging, hartslag en ademhalingsfrequentie meet. (Lees hier onze review van de Beddit).

Slaaptracker Beddit

“Technologische ontwikkelingen die het mogelijk maken om niet alleen langer, maar ook eenvoudig, thuis te registeren hoe je slaapt, beschouw ik als een positieve ontwikkeling”, meent Sigrid Pillen. “Zeker als je daar goede informatie uit kunt halen.” Ook fysiotherapeute en slaapexpert Cristina Sonnevelt-Weenink maakt gebruik van de mogelijkheden die slaaptrackers en –apps bieden in haar werk. “Door te slapen met een tracker om je pols kun je handige inzichten krijgen. Dergelijke inzichten kunnen ondersteuning bieden als je een bepaald patroon, bijvoorbeeld standaard te laat naar bed gaan, probeert te wijzigen. Als je door een app inzicht krijgt in hoe weinig uren je eigenlijk slaapt per week, kan dat best een eye-opener zijn.”

Dat inzicht is voor quantified selver Martijn de Groot ook één van de belangrijkste motivaties om zijn slaap te monitoren. “Ik dacht zelf altijd dat ik in het weekend het slaaptekort dat ik doordeweeks opbouwde inhaalde. Door mijn slaap te meten kwam ik er echter achter dat het tegendeel waar was: in de weekenden sliep ik nog minder. Ik ging later naar bed en had vaak wat gedronken waardoor ik onrustig sliep, maar werd dankzij mijn jonge kinderen evengoed vroeg wakker. Dankzij deze kennis heb ik mijn slaapgedrag aangepast: ik hou mezelf niet lager voor de gek dat ik het weekend mijn slaaptekort compenseer en ga door de weeks minimaal een half uur eerder naar bed.”

Vicieuze cirkel

Psychofysioloog Kerkhof is wat minder positief over het zelf bijhouden van je slaap. Hij is van mening dat simpele banden om je pols of een app naast je kussen technisch gezien beslist niet in de buurt komen van de metingen die gedaan worden in een slaapcentrum. “Het zijn alleen bewegingssensoren, maar daar kun je absoluut niet iemands slaapstructuur aan ophangen.” De eerder genoemde slaaptracker Beddit biedt wat hem betreft nog net wat meer. “Je kunt namelijk aan de hand van die hartslag of ademhaling in zekere mate of iemand echt diep en rustig geslapen heeft of niet. Maar ik blijft erbij: het is slecht een afgeleide van de hersenactiviteit.” Pas met het meten van iemands hersenactiviteit – met een speciaal ontworpen hoofdband of elektroden – kun je daadwerkelijk iets zeggen over slaapcycli en -stoornissen, meent Kerkhof.

De headband van Melon

Kerkhof heeft ook een psychologische tegenargument: het inzichtelijk maken van iemands slaap – zeker bij een iemand die (nog geen) slaapproblemen heeft – kan leiden tot (onnodige) zorgen. “Iedereen wordt ’s nachts een paar keer wakker, dat is heel normaal. Maar als je dat niet weet van jezelf, en zo’n app maakt dat ineens inzichtelijk, dan kunnen mensen daarvan schrikken. Vervolgens slaan ze aan het piekeren en daarmee heb je oorzaak nummer één van slapeloosheid te pakken. Zo ontstaat er een vicieuze cirkel.”

Daar kan ook Sigrid Pillen zich in vinden. “In een aantal gevallen zien we mensen die aan de hand van een eigen meting via een tracker of app langskomen voor een uitgebreide test, omdat ze zich zorgen maken,

waarna aangetoond wordt dat er met de slaap niets mis is en hij of zij alleen moe is omdat er teveel hooi op de vork is genomen. ‘Baat het niet dan schaadt het niet’ is niet helemaal waar. Het is maar de vraag of je beter gaat slapen van bijvoorbeeld slaaptrackers. Slaap is iets wat je overkomt, je kunt niet op een knopje drukke en in slaap vallen. Wij merken ook dat hoe meer mensen met hun slaap bezig zijn en erover piekeren of nadenken, hoe slechter ze ook gaan slapen.”

Hoe meet je kwaliteit van slaap?

Voor slaapdeskundige Kerkhof is het met name belangrijk dat mensen die vermoeden te maken hebben met een slaapprobleem zich niet door trackers of apps laten weerhouden om daadwerkelijk hulp te zoeken. “Om zonder kennis ervan uit te gaan dat je jezelf kunt helpen, is flauwekul.” Sonnevelt-Weenink's mening sluit hier bij aan. “Het valt of staat ermee of mensen een goed idee van de mogelijkheden van een tracker hebben of dat ze slechts een beetje aanmodderen en eigen conclusies trekken. Je kunt min of meer zien wanneer je in slaap valt, maar ik kan me niet voorstellen dat een leek écht de kwaliteit van zijn of haar slaap uit zo’n diagram in een app kan halen.”

De Fitbit Flex biedt ook een sleeptracking-functie

Het basiskenmerk van de kwaliteit van slaap is in principe het aantal uren slaap. Maar er komt meer bij kijken. Volgens Kerkhof zijn er een aantal, niet heel absolute, richtlijnen om de kwaliteit van slaap te bekijken. “Als je kijkt naar slaapcycli, waarvan iedereen er zo’n 3 à 4 heeft op een nacht, dan weten dat iemand tijdens een normale slaap zo’n 20% in diepe slaap moet verkeren en zo’n 25% in REM-slaap. Die periode van diepe slaap moet ook een ongestoorde periode van diepe slaap zijn, bijvoorbeeld minimaal een half uur zonder tussendoor wakker te worden. Dat gaat namelijk ten koste van de kwaliteit.”

Volgens Pillen hoeft diepe slaap echter niet per se een indicator te zijn van kwaliteit.

“Sommige mensen hebben weinig diepe slaap en zijn evengoed prima uitgerust overdag.” Ook het aantal keren dat iemand wakker wordt op een nacht kan een richtlijn zijn, maar ook dat is volgens Pillen niet in beton gegoten. “Je hebt mensen die twintig keer op een nacht wakker worden en zich prima voelen de dag erna, en je hebt mensen die maar drie keer op een nacht wakker worden en ook uitgerust opstaan. Vaste criteria voor een goede of slechte nachtrust zijn er niet, daarvoor is er teveel variatie tussen mensen.”

Groeiende markt van sleeptrackers

Kortom: deskundigen zijn het er niet over eens hoe je de kwaliteit van slaap kunt meten. Dat je die kwaliteit na één nacht slapen kunt aflezen uit een app, is dan ook niet heel waarschijnlijk. Vooral wanneer die app of tracker eigenlijk alleen maar je bewegingen tijdens die nacht heeft gemeten.

Toch zijn er ook deskundigen die wel enthousiast zijn over de nieuwere slaaptrackers die ook je hartslag en ademhaling meten. Bij echte problemen zul je nog steeds naar de specialist moeten, maar je krijgt in ieder geval een inzicht in je slaapgebrek.

Eén ding is zeker. Steeds meer partijen gaan vechten om een plek op de markt voor thuismetingen. Die bedrijven hebben tientallen miljoenen euros van investeerders op zak. Dat zal vanzelf tot een steeds hogere kwaliteit van slaaptrackers leiden.

Benieuwd naar onze laatste review over de Beddit slaapsensor?