Apps en online programma's in de strijd tegen obesitas

Een derde van de Nederlanders kampt met matig overgewicht, 10 procent met ernstig overgewicht – ook wel obesitas genoemd– volgens cijfers die het CBS gisteren publiceerde. Jaarlijks sterven er 2,8 miljoen mensen wereldwijd aan de gevolgen van obesitas. De maatschappelijke winst is groot wanneer eHealth en mHealth bij kunnen dragen aan een gezondere levensstijl. Deskundigen verwachten dat de beschikbaarheid en opkomst van mHealth oplossingen effectievere methoden kunnen bieden voor de bestrijding van obesitas. Maar de mondiale strijd tegen overgewicht is ook een miljoenenmarkt, waar software-ontwikkelaars, de farmaceutische industrie en medische bedrijven van profiteren.

De cijfers maken duidelijk dat overgewicht een steeds groter maatschappelijk probleem wordt. Gisteren publiceerde het CBS een artikel over de aantallen in Nederland: een op de tien inwoners van Nederland had in 2012 ernstig overgewicht, ofwel obesitas.

Die groep kampt veel vaker met suikerziekte type 2, hoge bloeddruk, gewrichtsslijtage en hart- en vaatziekten. Maar ook angst, depressie en een minder goede mentale gezondheid worden gekoppeld aan obesitas. Meer Nederlanders zitten in de gevarenzone: in 2012 had 30 procent van de bevolking van 4 jaar en ouder matig overgewicht.

Ook de World Health Organisation toont duidelijke feiten als het op overgewicht als mondiaal probleem aankomt. Meer dan tien procent van de wereldbevolking is obees, en ongeveer 65% van de wereldbevolking leeft in landen waar meer mensen overlijden aan de gevolgen van overgewicht en obesitas dan aan ondergewicht. Waar obesitas en overgewicht voorheen werden beschouwd als een gezondheidsprobleem voor landen met hoge inkomens, komt de ziekte nu steeds vaker voor in landen met een gemiddeld tot laag inkomen, specifiek in stedelijke gebieden.

Gezondheidseconomen- en wetenschappers delen de mening dat gezondheidsproblemen gerelateerd aan obesitas, zoals diabetes, hart- en vaatziekten, hoge bloeddruk, een groot deel van de zorgkosten in beslag nemen. De exacte cijfers en wetenschappelijke meningen lopen uiteen. Zijn het bijvoorbeeld juist jongere mensen onder de 65 die de meeste kosten genereren, of oudere mensen die naast overgewicht ook vaker meerdere aandoeningen hebben, zogenaamde multimorbiditeit?

Ziek

Maar over één ding is de wetenschap het eens: obesitas is een chronische ziekte. Hoewel de American Medical Association dat pas in 2013 officieel bevestigde, wordt obesitas in Nederland al langer erkent als ziekte. Maar overgewicht beschouwen als een ziekte betekent ook dat medische aandacht op het gebied van preventie, diagnostiek en behandeling nodig zijn, en dat deze toestand niet alleen maar beschouwd kan worden als een ‘ongemak’. Bovendien is de ziekte 'chronisch': in feite is obesitas een levenslang probleem.

“De oorzaken van overgewicht zijn complex”, vertelt Annemarie van Haren van de Obesitasvereniging, patiëntenvereniging voor mensen met obesitas. “En waar mensen terecht komen met hun aandoeningen verschilt – de huisarts, sportschool, of diëtist. Door die veelheid aan oorzaken en gevoelens gaat iedereen op zoek naar iets waarvan hij of zij denkt dat het bij hen past. Het is lastig te monitoren waar mensen gebruik van maken: een leefstijlcoach pakt begeleiding heel anders aan dan een diëtist, een psycholoog anders dan een gezondheidscentrum.”

Bloeddrukmeter voor thuis

Er is een groot aanbod van medische apps, maar experts wijzen erop dat er slechts een paar apps zijn die echt een verschil kunnen gaan maken in de zorgsector, door met ondersteunende hulpmiddelen zoals een bloeddrukmeter of

Bluetooth-weegschaal continue inzicht te geven in fysiologische parameters zoals hartslag, gewicht en bloeddruk. Om chronische ziekten te managen lijkt mHealth grote potentie te hebben, omdat het een basis biedt voor continue monitoren en begeleiden van mensen.

Maar wat verandert er door de komst van die eHealth en mhealth innovaties? Lijken die een heilige graal voor de oplossing van het mondiale obesitasprobleem, of moeten we een slag om de arm houden?

Het grote aanbod aan online afvalprogramma’s en apps lijkt te impliceren dat het gemakkelijker wordt om af te vallen. Maar afvallen is en blijft een dilemma, of je daar een smartphone bij kunt gebruiken of niet. En deskundigen zijn er niet over uit wat de meest effectieve manier is om gewicht te verliezen. Omdat obesitas een combinatie is van medische, genetische, psychologische en sociaaleconomische omstandigheden, is er geen kant-en-klare mHealth oplossing die voor iedereen werkt.

Eetmeter app van het Voedingscentrum

Maar een recent gepubliceerd artikel in het American Journal of Preventive Medicine concludeert dat apps die je moeten helpen om af te vallen weinig gebruik maken van gedragsveranderende strategieën waarvan al eerder is aangetoond dat ze tot resultaat leiden. Slechts twee van de dertig onderzochte apps maken serieus gebruik van evidence-based (door onderzoek bewezen)

inzichten om een gezond gewicht te bereiken en te behouden, zoals het bevorderen van regelmatige eetpatronen, het vermijden van stress en het omgaan met negatieve gevoelens. De apps bieden volgens de auteurs wel een aantal nuttige nieuwe opties, zoals het kunnen lezen van een barcode van producten (om daarmee de samenstelling direct te kunnen vaststellen), social media koppelingen en e-mail reminders. Maar gebruik maken van bewezen interventies in een simpele mobiele applicatie blijkt complex.

Bovendien hoef je niet naar de nieuwste technologie te kijken voor het aanpakken van gezondheidsproblemen. Ook sms als mHealth oplossing blijkt succesvol bij afvallen. Onderzoekers aan de Amerikaanse Duke University testten de effectiviteit van sms: de groep obese vrouwen die een dagelijkse sms-update ontving viel meer af dan de andere testgroep die van een website gebruikte om hun beweeg- en eetgedrag in de gaten te houden. Een ‘relatief’ ouderwets middel als sms werkt volgens de onderzoekers effectief in het monitoren van gewichtscontrole.

Online diabetes?

In het fitness en welness domein worden stappentellers, draagbare sensortechnologie en mobiele apps en webplatforms steeds groter. Die ontwikkelingen hebben ook invloed op de medische sector. Door het inzetten van stappentellers en andere wearables, of thuismeetapparatuur zoals Bluetooth-weegschalen, bloeddrukmeters of glucosemeters wordt monitoren en managen van chronische aandoeningen gemakkelijker en toegankelijker voor zowel consumenten als patiënten.

Een van de bekendere Amerikaanse voorbeelden van mobiele dienstverlening voor diabetes is WellDoc, die technologische oplossingen maakt voor management van chronische ziektes. WellDoc ontwikkelde een interactief programma voor de smartphone en laptop om mensen met diabetes type 2 te ondersteunen. Met klinische, evidence-based onderzoeksresultaten toont WellDoc aan dat de bloedsuikerspiegel daadwerkelijk kan dalen bij patiënten met diabetes. Een glucosemeter voor thuis, een mobiele applicatie en ondersteuning met een virtueel coach worden in het programma gecombineerd met meer algemene informatie over voeding en sporten.

WellDoc BlueStar: diabetes management applicatie

Begin dit jaar haalde WellDoc 20 miljoen dollar aan investeringen op, onder andere bij het farmaceutische bedrijf Merck. Die kapitaalinjectie laat zien dat de mobiele applicatie voor patiënten met type 2 diabetes een grote belofte is, ook voor 'traditionele' farmaceutische bedrijven. De sleutel tot WellDocs succes ligt ook in de aansluiting met zorgverleners. Die kunnen met de web-applicatie een continue overzicht krijgen van de fysiologische conditie van hun patiënten. Hoe gaat het met de bloeddruk van mevrouw Karsen vandaag en heeft ze al bewogen? Een

betere communicatie met dokters en zorgverleners is een cruciaal onderdeel in de strijd tegen obesitas, is een van de conclusies van het Televox rapport The Obesity Epidemic: Unhealthy Habits Result in a Growing Problem for Americans. Waarom? Waar de gemiddelde Amerikaan negen keer in zijn leven probeert om af te vallen, slaagt slechts 37% er in om het einddoel te bereiken. Het probleem zit in de communicatie tussen zorgverlener en patiënt: hoewel een klein gedeelte van de geïnterviewden gewichtsverlies bespreekbaar maakt met een arts, geeft 61% aan dat ze geïnteresseerd zijn in betere communicatie met hun zorgverleners om hun gewicht op controle te houden. E-mail, sms, een herinneringstelefoontje of een website met informatie hebben een motiverende en stimulerende werking die van groot belang is bij managen van chronische ziekten.

Uit verschillende internationale onderzoek blijkt dat frequentere communicatie tussen ziekenhuis- of artsbezoeken een grotere gezondheidswinst oplevert. Gepersonaliseerde en frequentere communicatie kunnen er voor zorgen dat aanpassingen in levensstijl, voeding en gedrag beter vol te houden zijn.

En een ander belangrijk aspect van mHealth inzetten voor chronische ziekten is de mogelijkheid om in contact te blijven met lotgenoten, vrienden en zorgverleners. Websites en apps bieden steeds meer mogelijkheden om continue feedback, advies en motivatie te ontvangen. Niet langer wekelijks naar Weight Watchers bijeenkomsten voor moral support – met een app of website spreek je lotgenoten vrijwel non-stop. ‘Sustained engagement’ noemt de voormalige baas van Weight Watchers, David Kirchchoff, het. Vrij vertaald: ‘voortdurende betrokkenheid’, het idee dat iemand mee kijkt over je schouder bij pogingen om gezonder te leven.

Fitbit Aria wifi weegschaal

De combinatie van een app, een online programma en een coach duikt steeds vaker op. Het Amerikaanse Retrofit levert bijvoorbeeld een online afvalprogramma voor drukke professionals waarbij draadloze weegschalen (zoals die van Withings) en stappentellers van FitBit een integraal deel uitmaken van het afvalprogramma. Ook Skype videoconferenties met persoonlijke coaches horen bij de methode. De onderneming verkoopt zijn programma vooral aan zakelijke klanten als onderdeel van de secundaire arbeidsvoorwaarden. Volgens Retrofit vielen werknemers bij een klant gemiddeld 10 kilo per jaar af en zijn ze ‘gelukkiger en productiever’. Retrofit is niet goedkoop (vanaf 148 US $ per maand), maar geeft op zijn duurdere programma’s (248 US $ en 298 US $ per maand) een 10 respectievelijk 15 procent afvalgarantie.

SmartHealth schreef eerder over de gezondheidsapps die Nederland gebruikt. Daarin komt eenzelfde trend naar voren als uit internationale onderzoeken: er is een steeds groter aanbod van gezondheidsgerelateerde apps, maar die worden nog niet op grote schaal gebruikt. Meer dan vijftig procent van de beschikbare gezondheidsapps bereiken minder dan 500 downloads, stelt IMS in het rapport Patient Apps for Improved Healthcare: From Novelty to Mainstream van oktober 2013. Ook uit het rapport: vijf apps zijn goed voor vijftien procent van alle downloads in de categorie 'gezondheid'. De Eetmeter van het Voedingscentrum staat in de top-5 gedownloade apps in Nederland, maar werd in 2013 175.000 keer gedownload. In verhouding met die 30 procent van de Nederlanders die met matig overgewicht kampen, is dat vooralsnog een relatief laag percentage.

De mobiele app van Fitbit houdt calorieën bij

Annemarie van Haren van de Obesitasvereniging: “Hoewel er een grote doelgroep is van mensen met overgewicht en obesitas, kennen wij een relatief klein ledenbestand. En dat is ook redelijk gekleurd: relatief veel vrouwen van 50-plus. Dat is niet de doelgroep die voorop loopt als het gaat om gadgets of nieuwe ontwikkelingen."

Van Haren: “Wat me wel opvalt is dat extreem dikke mensen niet gemakkelijk naar buiten gaan, maar wel veel doen met de computer. Er wordt veel informatie gezocht online: internet leent zich juist voor het anoniem zoeken naar informatie.”

Groeimarkt

Uit een rapport van PwC van juli 2013 blijkt dat management en monitoring van chronische ziekten een van de belangrijkste markten belooft te worden voor mHealth. Monitoring services en applicaties zullen ruim 65% van de

markt gaan vertegenwoordigen in 2017, voorspelt het bedrijf, voornamelijk door de snel verouderende populatie in rijkere landen en de steeds grotere aantallen van chronische zieken in opkomende markten. Met een totale omzet van 10,7 miljard dollar in 2017 voor het monitoren van chronische ziekten verwacht PwC voor de Verenigde Staten dat het monitoren van obesitas en diabetes ongeveer 39% van dat bedrag in beslag neemt.

Kortom, mHealth wordt in de aankomende jaren van grote toegevoegde waarde en creëert nieuwe markten en business opportunities, zowel voor aanbieders van mobiele diensten, ontwikkelaars van thuismeetapparatuur, softwareontwikkelaars als zorgverleners, wereldwijd. De contouren beginnen langzaam zichtbaar te worden van een landschap waarin mHealth niet alleen voor fitnessfreaks en sporters gebruikt worden, maar een uitkomst kan bieden voor preventie en behandeling van chronische ziekten die een wereldwijd gezondheidsvraagstuk zijn. Gepersonaliseerde, op maat gemaakte interventies waarbij je smartphone, laptop, stappenteller of wifi-weegschaal geïntegreerd worden, lijken daarmee de toekomst te hebben.

[accordion]
[acc title="Foto credit: "]Tony Alter (http://www.flickr.com/photos/78428166@N00/)[/acc]
[/accordion]