Verdoven met hypnose en virtual reality in het UZA

 Sabine Maes is anesthesiste in het Universitair Ziekenhuis Antwerpen (UZA) en gespecialiseerd in het gebruik van virtual reality (VR) en hypnose in combinatie met lokale verdovingen. “Hypnose wordt vaak over dezelfde kam geschoren als alternatieve geneeskunde, maar dat is niet terecht. Er is inmiddels overvloedig wetenschappelijk bewijs dat hypnose werkt.”

Als er ergens veel mythes over bestaan, dan is het wel het fenomeen hypnose. Een hypnotiseur zou in staat zijn om alle controle weg te nemen en mensen dingen te laten doen waar ze naderhand spijt van hebben.

Maar in Belgische ziekenhuizen bewijzen artsen en verpleegkundigen het tegendeel. Ze zetten klinische hypnose in tijdens een ingreep bij de patiënt. Niet alleen in de operatiekamer, maar ook bij bevallingen, chronische buikpijn en slaapproblemen kan hypnose worden gebruikt. Overmatige stress en angst door bijvoorbeeld eerdere traumatische ervaringen kunnen redenen zijn voor een patiënt om er gebruik van te maken. Een van de artsen die zich hier al jaren mee bezighoudt is de anesthesiste Sabine Maes van het Universitair Ziekenhuis Antwerpen (UZA).

Meer dan alleen ontspanning

Sinds 2010 is Maes werkzaam in het UZA. Het ziekenhuis zocht destijds iemand met het profiel neuro-anesthesie. Voor haar was het academische ziekenhuis dé plek waar ze kansen kreeg om zichzelf te ontwikkelen. Maes las destijds per toeval een artikel over het gebruik van hypnose bij anesthesie, waar een collega al mee bezig was. Ze besloot om een cursus te volgen. Er ging een wereld voor haar open, vertelt ze.

"Die cursus duurde zes dagen en op de laatste dag was ik echt overtuigd dat hypnose meer was dan alleen ontspanning. Het maakt patiënten rustig tijdens een operatie en vermindert angsten en stress. Het zelf overtuigd zijn is nodig om het succesvol toe te passen bij een patiënt. Niet alleen het hypnose aspect sprak me aan tijdens deze cursus, maar ik leerde ook hoe belangrijk communicatie is. Dat geeft een holistisch beeld van de patiënt. Ik vond dat dit vaak ontbrak in de patiëntenzorg. We merkten dat hypnose goed werkte. Ik had ook de gelegenheid om het toe te passen en ik heb me erin vastgebeten. Dat heeft mijn visie op de patiëntenzorg ook sterk veranderd", aldus Maes.

Conservatieve ziekenhuiswereld

Toch lijkt het geen vanzelfsprekendheid om als anesthesiste een dergelijke methode in een conservatieve ziekenhuiswereld te introduceren. Hoe kreeg ze het binnen het UZA toch voor mekaar dat deze techniek werd omarmd? Maes: "Hypnose wordt vaak over dezelfde kam geschoren als alternatieve geneeskunde, maar dat is niet terecht. Er is niks alternatiefs aan. Er is overvloedig wetenschappelijk bewijs dat hypnose werkt. Het heeft een andere aanpak, waarbij het om soft skills draait. Dus de positieve communicatie en individuele aanpak van de patiënt. Dat is een andere manier van werken en een grote verandering in de dagelijkse praktijk."

Maes geeft aan dat ze al wat credibility had opgebouwd in het UZA. Dat was nodig, omdat hypnose nog niet eerder werd toegepast in Vlaamse ziekenhuizen. Een van de chirurgen van het UZA was ook geïnteresseerd in het toepassen van hypnose bij lokale ingrepen. Maes stelde voor om het gewoon te gaan proberen. Hij ging akkoord en zo is het balletje gaan rollen. "Ik was heel selectief en forceerde het niet. Collega’s lieten me het toepassen zonder me tegen te werken. Als je een innovatie oplegt dan gaat het wellicht sneller, maar is er waarschijnlijk ook meer weerstand en minder draagvlak."

Volgens Maes wordt hypnose al langer ingezet door anesthesisten in Frankrijk en Wallonië. Op veel plekken is daar een tekort aan anesthesisten en zijn er minder financiële mogelijkheden. Met name in de kleinere zorgcentra op het platteland. "Hypnose is een kostenbesparende behandelmethode die ook door verpleegkundigen kan worden toegepast. Toch zien zorgprofessionals niet altijd het nut ervan in, omdat een direct financieel voordeel ontbreekt en je hypnose niet kan aanrekenen zoals medicatie. Daar moeten nog oplossingen voor worden gezocht."

Klinische hypnose bij de eerste patiënt

Nerveus was Maes niet om destijds met de eerste patiënt aan de slag te gaan. "Ik had tijdens de cursus voldoende overtuiging opgebouwd dat het echt een techniek is die werkt. Voor mezelf had ik voldoende voorzorgsmaatregelen ingebouwd toen we daadwerkelijk aan de slag gingen. Ik heb de patiënt ook voorbereid voor algemene anesthesie, moest het nodig blijken om over te schakelen op enig moment. Het was wel belangrijk om dit op een subtiele en positieve manier te kaderen, want bij hypnose draait alles om het creëren van een positieve verwachting. Je mag niet de indruk wekken dat als het niet lukt dat ik ze wel even in slaap breng met een verdoving. Dat kan je niet zeggen. Maar ik wist wel van mezelf dat ik niks verkeerd deed en dat er niets fout kon gaan.”

“Op elk moment tijdens de operatie kon ik besluiten om te stoppen en van tactiek te veranderen. We hadden als anesthesiste en patiënt alle twee de controle om op elk moment van de ingreep iets anders te doen als dat nodig zou zijn. Dat maakte dat ik er veel vertrouwen in had. Ik wist dat er een plan B was."

Landelijke bekendheid via tv

Maes legt uit dat de situatie anders is dan tien jaar geleden, vanwege de toenemende aandacht voor de beleving, de betrokkenheid en de tevredenheid van de patiënt in de ziekenhuizen. Ook heeft medische hypnose meer media-aandacht gekregen. Onder andere via het achtste seizoen van het Vlaamse tv-programma Topdokters waaraan ze vorig jaar meedeed.

"Mijn aanwezigheid op tv is een soort persoonlijke missie, om hetgeen ik belangrijk vind in de zorg aan te kaarten bij een groter publiek. Ik zie bijvoorbeeld tijdens mijn werk hoe hypnose patiënten verandert en daarom realiseer ik me ook dat het via tv meer naamsbekendheid krijgt. In het begin had ik me dat niet kunnen voorstellen, maar dat besef ik me steeds meer. Patient empowerment is een belangrijk facet geworden van gezondheid."

Nu de scepsis onder collega’s langzaamaan verdwijnt is het volgens Maes belangrijk dat degenen die de cursus volgen het zelfvertrouwen hebben om het toe te passen. Om dat te stimuleren biedt het UZA een korting op de opleiding. Maes geeft zelf les bij de Vlaams Wetenschappelijke Hypnose Vereniging. Daar worden elk jaar zo’n twintig professionals uit de medische sector opgeleid, zoals verpleegkundigen, vroedvrouwen en artsen.

"De moeilijkheid zit in het proces na de opleiding. Je moet je inpassen in de structuur van het ziekenhuis én het medische team waar je deel van uit maakt. Dat is iets wat moeilijker te leren is tijdens de opleiding en dat vraagt om overtuiging en durf."

UZA kiest ook voor virtual reality

Maes benoemt één van de taken van een universitair ziekenhuis, namelijk het exploreren en aanbieden van innovatieve geneeskunde. Naast hypnose maakt het UZA gebruik van virtual reality tijdens lokale ingrepen. Dit doen ze in samenwerking met het bedrijf OnComfort. Die bieden klinische hypnotherapie in therapeutische VR-sessies. Patiënten krijgen een VR-bril op en doorlopen deze sessies voor, tijdens en na medische ingrepen.

Het UZA zet VR soms in combinatie met hypnose in en soms ter vervanging van hypnose. Maes: "Je kunt niet zomaar een VR-bril opzetten bij de patiënt. Dit proces moet je kaderen, zodat patiënten verzekerd zijn dat ze controle hebben over de situatie. Dus dat ze niet afgesloten zitten in een virtuele wereld, terwijl ze geopereerd worden. Het draait allemaal om communicatie en een stukje controle geven aan de patiënt."

De inzet van klinische hypnose en VR leidt volgens Maes tot patient empowerment. Ze leren een belangrijke vaardigheid die ze ook buiten de ziekenhuisdeuren inzetten. "Ik had een patiënt die claustrofobisch was tijdens een MRI-scan. Met communicatietechnieken en hypnose heb ik deze patiënt erdoorheen geloodst. Dan zie ik gewoon een ander mens die uit de MRI-scan komt. Ze voelen zich trots en hebben het gevoel dat ze echt iets hebben gepresteerd. Dat nemen ze mee in hun dagelijks leven. Als patiënten meerdere keren langskomen en gebruikmaken van deze technieken dan hebben ze bovendien minder ondersteuning nodig bij toekomstige ingrepen."

Maes geeft aan dat patiënten een verantwoordelijkheid hebben binnen hun eigen zorgtraject en dat de betrokkenheid vaak nog mist. Wanneer ze wel bekend zijn met een onbekende methode als hypnose en VR, dan volgt meestal pas een beweging als ze het ervaren hebben. "De curatieve geneeskunde maakt patiënten maar al te vaak passief. Ze ondergaan een behandeling, zonder dat een actieve rol is vereist. Toch mogen ze best wat assertiever zijn."

"Patiënten bellen me vaak op en zeggen me bijvoorbeeld dat ze ter behandeling zijn in een ander ziekenhuis, maar dat daar geen hypnose of VR is. Als patiënten goed zijn geïnformeerd en zelf een vragende partij zijn, dan volgt de arts vanzelf. Het is een kwestie van vraag en aanbod. Als meer patiënten ernaar vragen, dan zal er meer animo zijn bij zorgprofessionals om de opleiding te volgen en het toe te voegen binnen hun vakgebied. Het is een wisselwerking."