Wat levert online inzage in huisartsendossier op?

Online inzage in je huisartsendossier via een patiëntportaal is op steeds meer plekken beschikbaar. Vrijwel alle huisartsenpraktijken (94%) in Nederland zijn aangesloten bij OPEN, het programma dat online inzage ondersteunt. Maar wat levert online inzage eigenlijk op, voor de patiënt en voor de BV Nederland?

OPEN is een omvangrijk, vierjarig programma van de huisartsenorganisaties - InEen, LHV en NHG - om huisartsen te helpen bij het veilig online delen van medische gegevens met hun patiënt.

OPEN: wel de stekkerdoos, niet de televisie

OPEN heeft twee doelen: het ontsluiten van gegevens (volgens de MedMij-standaarden) en het vergroten van gebruik van online inzage in het huisartsendossier door patiënten.

Voor het eerste doel biedt OPEN financiering voor de ICT-leveranciers om online inzage technisch mogelijk te maken. ICT-leveranciers zorgen voor toegankelijkheid van gegevens in een huisartsenportaal en via persoonlijke gezondheidsomgevingen volgens de MedMij-standaarden. Voor het tweede doel krijgen huisartsen financiering om hun werkwijzen aan te passen, scholing te krijgen en uitleg aan patiënten te geven. Het programma van OPEN zorgt ervoor dat huisarts-ict leveranciers een ‘stekkerdoos’ creëren om de belangrijkste onderdelen van huisartsendossier beschikbaar te maken. De huisarts kiest vervolgens zelf welk huisartsenportaal of PGO (‘de televisie’) aangeboden wordt aan patiënten. De kosten voor dat portaal worden niet door OPEN gefinancierd.

MKBA: nog geen business case

OPEN liet Gupta Strategists een analyse doen – in navolging van 2019 en 2020 – over de verwachte kosten en baten van online inzage in het huisartsendossier. De kosten en baten die in 2021 een prognose waren, werden daarbij zoveel mogelijk vervangen door gerealiseerde kosten en baten in 2021. Zo ontstaat een beter beeld van wat online inzage oplevert. Met een maatschappelijke kosten en baten analyse (MKBA) worden de verwachte maatschappelijke opbrengsten en de verwachte kosten of investeringen naast elkaar gezet.

Belangrijke kanttekening: de geschatte kosten en baten staan los van de financieringswijze van verschillende partijen. En: een MKBA is geen business case, maar is een doorrekening van het potentieel aan kosten en besparing. Een uitkomst van de MKBA kan zijn dat het ontsluiten van gegevens leidt tot minder telefoontjes naar de huisarts, maar het is daarmee niet gezegd dat de huisartsenpraktijk daadwerkelijk bespaart op de inzet van assistentes. Daarvoor zijn eerst inspanningen nodig, zoals het veranderen van werkprocessen of het (om)scholen van medewerkers.

Gebruik online inzage blijft achter

Wat zijn de maatschappelijke baten van OPEN, waarmee online inzage in de eerste lijn gestimuleerd wordt? Op die vraag kan een steeds beter onderbouwd antwoord worden gegeven, blijkt uit het rapport.

De potentiële baten van OPEN wegen op tegen de kosten, aldus het Gupta rapport. De baten zijn hoger dan de incidentele investering en structurele kosten. Elke euro input levert een maatschappelijke waarde op van 3,40 euro. Maar, stellen de schrijvers: de baten liggen lager dan voorspeld, omdat het aantal mensen dat gebruik maakt van online inzage achterblijft bij de schatting uit de originele analyse uit 2020.

Gebruik van online inzage (bron: Gupta)

Vrijwel alle praktijken (94%) zijn aangesloten bij OPEN, maar de adoptie door patiënten in die praktijken blijft achter. In de MKBA 2021 is voor het eerst gebruik gemaakt van werkelijke gebruiksdata voor heel Nederland, via HIS-leveranciers beschikbaar gesteld aan OPEN. In de eerdere MKBA's werden cijfers uit onderzoeken en enquêtes gebruikt, maar in 2021 zijn er dus concrete cijfers over gebruik in de praktijk. En die landelijke gebruikscijfers zijn lager dan gerapporteerd in onderzoek, aldus Gupta.

Baten: pas bij gebruik online diensten

Gupta wil zo goed mogelijk in beeld brengen welke baten online inzage geeft, en voor wie. Een van de constateringen: de baten voor huisartsen zijn te verwachten door een combinatie van online inzage én het gebruik van online diensten.

Patiënten alleen online inzage geven, levert beperkte baten op. De baten ontstaan als de huisartsengegevens inzien gecombineerd wordt met online zorgdiensten zoals het maken van afspraken, aanvragen van herhaalrecepten en digitale consulten. Dan kan er tijdswinst bespaart worden bij medewerkers in de huisartsenpraktijk, aldus de schrijvers. Het simpelweg openstellen van het dossier, levert relatief weinig baten op.

Daarmee wordt ook een aanname gedaan door de onderzoekers: dat online inzage automatisch leidt tot meer online zorgdiensten. “Het verwachte effect is ongeveer een uur tijdsbesparing per dag per huisartspraktijk op, voornamelijk van de praktijkassistente. Deze tijdsbesparing heeft een totale waarde van 43,2 miljoen euro, doordat er meer online herhaalrecepten, econsulten en online afspraken gemaakt worden." Die aanname zal de aankomende jaren onderbouwd moeten gaan worden.

Nog een bij-effect volgens Gupta: de verwachting is dat online inzage in medische gegevens een positieve bijdrage levert aan het begrip van de noodzaak tot medicatie, waardoor patiënten eerder geneigd zijn deze zorgvuldig in te nemen. Maar die zogeheten therapie-trouw is moeilijk te meten en te onderbouwen.