Hoe betrouwbaar zijn smartwatches en activity trackers voor zorgprofessionals en onderzoekers?

Er zijn de laatste jaren heel veel draagbare meters of wearables ontwikkeld die positief kunnen bijdragen aan de gezondheid en vitaliteit van mensen. Maar in de praktijk is het niet vanzelfsprekend dat de metingen van zo’n tracker ook bruikbaar zijn voor mensen met een (chronische) aandoening, senioren en zorgprofessionals. Dat concludeert Darcy Ummels, die op 1 oktober aan de Universiteit van Maastricht promoveerde. “Een activiteitenmeter die beweging niet goed registreert kan demotiverend werken voor bijvoorbeeld COPD-patiënten.”

Dr. Darcy Ummels is docent-onderzoeker bij Zuyd Hogeschool, bij het Lectoraat Autonomie en Participatie van chronisch zieken en de Academie voor Fysiotherapie. Ze boog zich in de afgelopen jaren over onderwerpen als activiteitenmeters/activity trackers en of de uitkomsten en data uit die technologie daadwerkelijk bruikbaar zijn voor cliënten, burgers en zorgprofessionals.

Gemaakt voor fitte mensen

Hoe kunnen activity trackers betekenisvol worden ingezet in de zorg? Uit een van de eerste onderzoeken van de promovenda, in 2018, bleek dat commercieel verkrijgbare activity trackers onnauwkeurig meten bij mensen met een chronische ziekte zoals artrose, COPD of diabetes tijdens dagelijkse activiteiten zoals boodschappen doen, stofzuigen of kleine stukjes lopen.

“Fitness trackers zijn gemaakt voor fitte mensen die dagelijks grotere afstanden wandelen en sporten. Dat kunnen die trackers accuraat, en steeds accurater, meten”, aldus Ummels. “Maar juist langzame bewegingen, een klein aantal pasjes per keer, in en rond het huis, daar hebben fitness trackers moeite mee. Juist dit soort beweging zijn heel relevant voor mensen met een chronische ziekte of ouderen waarvoor bewegen lastig is.”

“Het had in dit onderzoek geen zin om een controlegroep met gezonde mensen naast onze testgroep te houden, omdat we weten dat het beweeggedrag van ‘gezonde mensen’ voldoende nauwkeurig kan worden geregistreerd met activity trackers, omdat ze naast huishoudelijke taken nog meer bewegen.” Uit haar onderzoek bleek dat de veelgebruikte modellen uit die tijd - een aantal van de trackers uit het onderzoek zijn inmiddels niet meer verkrijgbaar - minder valide waren in dagelijkse beweging meten.

“Naast het algoritme vind ik het ook van belang om te kijken naar de hanteerbaarheid van commerciële producten. De activity trackers en apps worden er niet altijd makkelijker op voor ouderen. Met functies als betalen, GPS, muziek afspelen en de vele functies van de bijbehorende apps, is het als niet-digivaardige gebruiker niet simpel om een activiteitenmeter of smartwatch gebruiken. Dat vind ik ook een hele belangrijke overweging.”

Een eigen activity tracker ontwikkelen?

Na de conclusie dat veel commercieel verkrijgbare trackers niet geschikt waren voor bijvoorbeeld fysiotherapie- ergotherapie- of revalidatietrajecten, rees de vraag: welke activity trackers dan wel? Een ander onderdeel van Ummels’ promotieonderzoek was het doorontwikkelen van een bestaande activity tracker.

Met het initiatief Limburg Meet (LIME) werd door Ummels en collega’s een bestaande activiteitenmeter, de MOX, doorontwikkeld zodat deze voldeed aan de eisen en wensen van ouderen (65+). Het algoritme werd aangepast zodat de tracker valide het aantal stappen en actieve minuten meet tijdens algemene dagelijkse activiteiten, zoals opstaan, stofzuigen en boodschappen doen.

Het uiterlijk van de activity tracker en de manier van dragen werd aangepast in samenwerking met meer dan 100 studenten (variërend van ICT tot aan fysiotherapie) en 45 senioren. Naast de activiteitenmeter werd er een app ontwikkeld die voldeed aan de technische vaardigheden en eisen van 65+’ers en de drager van de meter inzicht in eigen beweeggedrag en feedback geeft. De doorontwikkelde activiteitenmeter werd vervolgens getest door 28 senioren. Zij beoordelen de activiteitenmeter MISS Activity onder meer op hanteerbaarheid en toepasbaarheid in het dagelijks leven.

“MISS Activity staat voor Measure It Super Simple. Dat is wat we getracht hebben te doen en dat is gelukt. We hebben samen met ouderen gewerkt aan het ontwikkelen van een simpele uitleg en instructie. Het complete ontwerp van de activity tracker - het uiterlijk, de lampjes op de meter, de handleiding, de clip waarmee je hem aan de broekzak bevestigt - alles werd afgestemd met de gebruikers.

“Op de activity tracker zijn vijf lampjes te zien. Als die allemaal branden, heb je 100% van de beweegdoel gehaald. De tracker werkt samen met een eenvoudig te bedienen en te begrijpen app, die laat zien hoeveel stappen je hebt gezet en hoeveel actieve minuten je hebt gehad die dag.”

Kan een Apple Watch worden gebruikt om betrouwbaar dagelijkse activiteiten te meten voor onderzoek?

En wat is het vervolg? Ligt de MISS Activity straks in de winkels? Zo ver is het nog niet, volgens Ummels, maar het product is wel verkrijgbaar via fabrikant Maastricht Instruments. “Het zou zonde zijn als het nu op de plank blijft liggen. Doel is dat de activity tracker beschikbaar is voor ouderen, mensen met een chronische aandoening, en onderzoekers en zorgverleners.. Zorginstellingen kunnen de fabrikant benaderen om de tracker in te zetten in hun organisatie.”

“Niet goed meten werkt demotiverend”

“Een vrouw met COPD die van de bank naar het aanrecht loopt, heeft stappen gezet, maar een reguliere smartwatch meet dat niet accuraat. Of neem een man uit mijn onderzoek, die een groot deel van de dag had gestaan wat voor hem heel vermoeiend was, maar waarbij de activity tracker zei: je hebt te weinig bewogen. Door dat soort boodschappen en doordat alledaagse bewegingen niet goed getrackt worden, raken mensen gedemotiveerd. Dat wil je juist niet, bij patiënten met een chronische aandoening of lichamelijke klachten en bij ouderen. Stimulatie tot (behoud van) lichamelijke beweging is juist zo belangrijk.”

Juist omdat reguliere activity trackers moeite hebben met een klein aantal pasjes per keer, in en rond het huis, is het van belang dat er een tracker is voor deze doelgroep. Ook onderzoekers en paramedici, bijvoorbeeld fysiotherapeuten, hebben baat bij de wetenschappelijk gevalideerde meter.

Hoe gebruik je die activity trackers, als therapeut? “Daar hebben we al handvatten voor, maar liggen ook nog heel veel vragen. We hebben een concept handleiding gemaakt, waarin we eigenlijk beschrijven hoe mensen zo’n activity tracker in kunnen zetten. Het is belangrijk dat je niet gaat meten om het meten, maar een activity tracker inzet daar waar het waarde toevoegt in de behandeling. Zo hebben we MISS Activity getest met het Rughuis Parkstad, een GGZ-instelling voor mensen met ernstige somatische symptoomstoornis (wervelkolomgericht). Behandelaars hebben daarmee nu een kwantificeerbare manier om te meten hoeveel beweging iemand heeft gehad en hoe de beweging is verdeeld over de dag en week, en dat is een waardevolle aanvulling op de behandeling.”

“Ook voor de fysiotherapie is de activity trackers een uitkomst. Mensen overschatten hun dagelijkse beweging vaak.. Door de activity tracker kunnen bijvoorbeeld chronische patiënten hun beweging en dus energie beter verdelen over de dag.”

Activity tracker 'MISS'

In de richtlijnen opgenomen

Activity trackers worden sinds 2020 aanbevolen in de herziene COPD praktijkrichtlijn van het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie, en in de actuele Covid-19 praktijkrichtlijn. Is Ummels blij dat activiteitenmeters nu in de richtlijnen opgenomen zijn? “Zeker, het is een mooie stap. Wel is de informatie vrij summier over hoe de activiteitenmeters gebruikt kunnen worden.”

De wetenschap loopt vrijwel nooit voor op de praktijk. Met alle vernieuwde modellen en producten van Fitbit, Garmin, Huawei en Apple kun je er een dagtaak aan hebben om nieuwe modellen en apps te reviewen. “Zo veel trackers, het is niet meer bij te houden”, beaamt de promovenda. “Daarom is het belangrijk dat toegepast onderzoek aandacht heeft voor het ondersteunen van zorgprofessionals en cliënten bij het betekenisvol integreren van activity trackers in de zorg. Dat is precies wat we nu willen gaan doen bij Zuyd Hogeschool en LIME.”