Door de impact van het coronavirus zoeken zorgverleners noodgedwongen naar oplossingen voor digitaal contact met patiënten. Dat gebeurt - bevestigen bronnen aan SmartHealth - ook via consumentendiensten als WhatsApp of FaceTime, als er geen beeldbel-toepassing beschikbaar is in de praktijk. Hoe kijken de Autoriteit Persoonsgegevens, brancheorganisaties voor huisartsen, psychologen en de Vereniging van Ziekenhuizen aan tegen beeldbellen?
Verschillende zorggroepen adviseren hun praktijken om - als er nog geen voorzieningen zijn - gebruik te maken van Skype of Facetime om contact te hebben met hun patiënten. Voor sommige organisaties is het (nog) niet haalbaar om beeldbellen in te richten, omdat medewerkers van de ICT afdeling door het coronavirus ook niet inzetbaar zijn, of omdat beeldbel-toepassingen geïnstalleerd moeten worden. Commerciële aanbieders van veilige beeldbel-systemen bieden gratis oplossingen aan, maar die vragen doorgaans nog altijd enige vorm van implementatie of systeembeheer.
Niet binnen wetgeving
Diensten als Facetime, WhatsApp of Skype zijn per direct beschikbaar. Het punt met deze consumenten-apps en -diensten is niet dat ze technisch volkomen onveilig zijn. Ze bieden bijvoorbeeld ook eind tot eind encryptie, waarmee gegevens onderweg versleuteld worden. Maar deze diensten voldoen volgens hun leveringsvoorwaarden en gebruikersvoorwaarden niet aan de wettelijke regels in de zorg, waaronder de Wgbo, AVG en/of NEN7510. Zorgverleners mogen WhatsApp niet gebruiken voor de communicatie van zorginformatie: meta-gegevens van berichten (telefoonnummers, waar vandaan, hoe laat en hoe lang je appt) worden bijvoorbeeld op WhatsApp servers opgeslagen.
Het lijkt erop dat zorgaanbieders hier nu pragmatisch mee omgaan. Verschillende huisartsenpraktijken en zorggroepen raden aan om - als er nu niets anders voorhanden is - contact te vermijden met patiënten door inzet van Facetime of WhatsApp bellen, bevestigen bronnen aan SmartHealth. Dat is overigens geen nieuw fenomeen. Het gebruik van WhatsApp voor communicatie met en over patiënten is wel afgenomen in de afgelopen jaren, maar komt nog steeds voor.
Wat zegt de toezichthouder?
Gaat de praktische realiteit van het coronavirus boven wetten als de AVG en de WGBO? SmartHealth heeft de Autoriteit Persoonsgegevens om een standpunt gevraagd. Annemieke Herberigs, communicatieadviseur bij de Autoriteit Persoonsgegevens, zegt desgevraagd: "Wij hebben geen onderzoek gedaan naar de genoemde chatsystemen en kunnen dus niks zeggen over welke mogelijkheid het veiligst is. Wat we wel kunnen zeggen is dat we het belangrijk vinden dat het werk ook in deze bijzondere tijden doorgang vindt, zeker ook dat van mensen in de zorg."
"Wij begrijpen heel goed dat er naar middelen wordt gezocht om op een goede manier met patiënten en cliënten te communiceren, om een zo goed mogelijke zorg te kunnen garanderen. Het is alleen wel belangrijk om je bewust te zijn van de veiligheidsrisico’s die je neemt wanneer je middelen als WhatsApp of FaceTime inzet. Medische gegevens zijn bijzondere persoonsgegevens en ze worden daarom extra beschermd. Het verwerken van deze persoonsgegevens – zoals delen en opslaan – is in principe verboden. Tenzij de verwerkingsverantwoordelijke een beroep kan doen op een van de wettelijke uitzonderingen."
Ze vult aan: "Gegevens over jouw gezondheid kunnen in verkeerde handen komen. Dat kan doordat het bedrijf aan wie jij jouw gezondheidsgegevens toevertrouwt zich niet aan de regels houdt. Jij moet zélf kunnen bepalen wat jij aan wie vertelt. Ben jij ziek, of bijvoorbeeld zwanger, dan is het aan jou om te bepalen met wie jij dat deelt. Die data mogen niet zonder jouw toestemming terecht komen bij mensen die daar in principe niets mee te maken hebben." Volgens Herberigs is het zo dat WhatsApp berichten versleuteld zijn, tot ze opgeslagen worden. De chat-historie wissen helpt dus.
Wat zeggen beroepsorganisaties?
Het standpunt van beroeps- en brancheorganisaties in de zorg verschilt: een belronde langs diverse beroepsorganisaties maakt duidelijk dat het beleid op dit moment gemaakt cq. geschreven wordt.
KNMG - Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst
De KNMG meldt: "Toepassingen als Skype, Zoom, Hangouts, FaceTime en WhatsApp voldoen niet aan alle beveiligingseisen die wet- en regelgeving daaraan stellen (AVG, NEN en ISO-normen voor informatiebeveiliging in de zorg). Het is belangrijk om bewust te zijn van de veiligheidsrisico’s die u neemt wanneer u middelen als WhatsApp of FaceTime inzet. Bijvoorbeeld dat de patiëntgegevens op servers van het bedrijf Facebook kunnen worden opgeslagen. Alleen als het écht niet anders kan, kunnen minder veilige oplossingen voor beeldbellen worden gebruikt. Hierbij is het van groot belang de patiënt vooraf te waarschuwen dat de communicatie niet beveiligd zal plaatsvinden. De patiënt moet hiermee hebben ingestemd. Wis ook na elk gesprek de chathistorie."
Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen
Bij de Nederlandse Vereniging voor Ziekenhuizen (NVZ) is er 'nog geen beleid voor geformuleerd', zegt woordvoerder Wouter van der Horst. “Met een crisisteam beantwoorden we vooral vragen over hulpmiddelen zoals mondkapjes en beschermende pakken, en de personele capaciteit. Er komen wel ook vragen binnen over inzet van eHealth, bijvoorbeeld om te beeldbellen.”
Van der Horst: “Als ziekenhuizen dat zelf willen regelen is dat aan hen. Nood breekt wet, lijkt me. Maar ga er niet roekeloos mee om, ga het op een verstandige manier uitproberen.”
Landelijke Huisartsen Vereniging
De landelijke vereniging voor huisartsen publiceert een advies met praktische tips voor huisartsen die aan de slag willen met beeldbellen. Hoe kijkt de LHV aan tegen de inzet van beeldbellen en verschillende beeldbel-toepassingen?
"Er zijn verschillende toepassingen op de markt die voor beeldbellen geschikt zijn, waaronder een aantal die speciaal voor de zorg zijn ontwikkeld. Wij geven de voorkeur aan het gebruik van deze zorgapplicaties, omdat deze naar verwachting voldoen aan de strenge beveiligingseisen die gesteld worden aan zorgapplicaties. Deze krijgen dus de voorkeur boven consumentenapps en zakelijke apps als Facetime, Skype, Zoom", aldus de LHV. "Het is belangrijk om u bewust te zijn van de veiligheidsrisico’s bij gebruik van WhatsApp of FaceTime. Bijvoorbeeld dat de patiëntgegevens op servers van Facebook kunnen worden opgeslagen. We raden het gebruik van deze toepassingen daarom af. Als u een veiliger optie voor handen heeft, gebruik die dan."
Landelijke vereniging van vrijgevestigde psychologen en psychotherapeuten
Voor de LVVP, de landelijke vereniging van vrijgevestigde psychologen en psychotherapeuten, is het duidelijk: het coronavirus gaat niet boven wetten als de AVG en de WGBO. De LVVP meldt in een update: “Mocht een patiënt of een therapeut lichte klachten hebben, dan is een telefonisch consult wellicht een alternatief. Beeldbellen kan ook, maar let er wel op dat u dit alleen op beveiligde wijze doet. Whatsappen, Skypen en Facetimen is onder de AVG bijvoorbeeld niet toegestaan. Het coronavirus gaat niet boven wetten als de AVG en de WGBO. Wel toegestaan zijn toepassingen voor e-health die een optie voor videobellen bieden. Daarnaast zijn er programma’s die een digitale c.q. virtuele spreekkamer ofwel beeldzorg bieden. Check in ieder geval of een programma voldoet aan de NEN 7510 ofwel ISO27001.”
Een verschil tussen vrijgevestigde psychologen en psychotherapeuten en huisartsenpraktijken, is dat eerstelijns psychologen vaak al verder zijn met de inzet van videobellen in hun praktijk. Ook hebben zij minder acute behoeftes dan huisartsen.
Dat we nu ad-hoc een afweging aan het maken tussen digitale veiligheid en fysieke veiligheid, betekent dat we in een eerder stadium de digitale veiligheid (inclusief het gebruiksgemak) verwaarloosd hebben. Dit had al lang op zijn plaats moeten zijn, de problemen met beeldbellen en instant messaging zijn bekend en oplosbaar.
Als over een tijdje de noodmaatregelen voorbij zijn, moeten we als sector om tafel gaan zitten, elkaar diep in de ogen kijken en serieus werk maken van goede en werkbare oplossingen.
Vanaf vrijdag de 13e is onze praktijk alleen voor spoedzorg open. Nood breekt wet, dus onze digitale praktijk neemt steeds meer vorm aan: De patient kon al met ons mailen, maar sinds dinsdag maken wij gebruikt van de digitale spreekkamer van Zichtopzorg.com. Een Nederlands bedrijf met een AVG proof digitale spreekkamer. Het enige lastige is dat er bijna geen webcams meer te verkrijgen zijn. David Reijmerink, huisarts Warmenhuizen
https://play.google.com/store/apps/details?id=mag.com.tel.autoanswer
Ik gebruik deze app omdat mij moeder zelf geen telefoon kan vasthouden. Telefoon neemt vanzelf op en gelijk op luidspreker zodat je meteen kan communiceren. Ideaal nu zeker omdat ik niet meer langs kan komen in het verpleeghuis.