RVS: hoe kunnen we robots, big data en kunstmatige intelligentie beheersen?

Hoe verhouden burgers zich tot robots, en zouden die kunstmatig intelligente wezens misschien zelf ooit ook een vorm van burgerrechten moeten hebben? Zijn social-media imperia als Facebook en data-uitbaters als Google inmiddels niet machtiger dan regeringen? En wat is het effect op onze maatschappij wanneer steeds slimmere technologie de banen van advocaten en andere kenniswerkers misschien in snel tempo laten verdwijnen, net als de industriële revolutie handenarbeid grotendeels overbodig maakte?

Het zijn vragen die pakweg twintig jaar geleden nog voornamelijk voer voor filosofen waren, maar volgens velen inmiddels thuishoren op de agenda van nationale en internationale overheden. Want technologie ontwikkelt zich op veel gebieden nog steeds met exponentiële groei, en dat betekent dat de wereldwijd beschikbare data-opslag, rekencapaciteit en netwerksnelheden zich in periodes van één tot twee jaar verdubbelen en bovendien goedkoper worden. Het effect: spectaculaire vorderingen op gebieden als zelfrijdende auto’s, diagnostiek en zelflerende systemen.

Zelfrijdende auo's worden normaal

De Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS), een onafhankelijk adviesorgaan voor de regering en de beide kamers van de Staten-Generaal, vindt het belangrijk dat de betekenis van deze technologische ontwikkelingen voor de zorg en de samenleving de volle aandacht krijgen van huidige en toekomstige beleidsmakers en politici. Daarom bereidt de RVS, onder leiding van zorgbestuurder Greet Prins en zorgondernemers Daan Dohmen en Loek Winter, een advies voor over de betekenis van deze technologische ontwikkelingen voor de zorg.

Omdat de mogelijke beleidsagenda zo breed is, en zelfs het maken van een relevante inventarisatie van vragen een taaie klus is, willen de raadsleden in de aanloop naar hun advies in dialoog met diverse stakeholders zoals zorgprofessionals en zorgconsumenten.

Verhouding tussen mens en machine verandert in snel tempo

Op de conferentie Mens en Machine: wie maakt wie? die de RVS gisteren in Rotterdam organiseerde draaide het volgens RVS-raadslid Greet Prins dan ook vooral om de discussies tussen wetenschappers, huisartsen, bestuurders, consumenten en andere zorgpartijen. Om die discussie-vraagstukken ook voor een grotere groep professionals en burgers concreet te maken, maakte de RVS drie mini-documentaires om te laten zien 'dat de toekomst al is begonnen'. Die video’s werden gisteren in Rotterdam voor het eerst getoond en zijn te zien op de website van de raad.

"Duidelijke voorkeur voor belangrijkste agendapunten"

Prins is sinds 2009 voorzitter Raad van Bestuur Stichting Philadelphia Zorg, een landelijke organisatie die met meer dan zesduizend medewerkers ondersteuning biedt aan cliënten met een verstandelijke beperking.

Ze noemt het opvallend dat de bezoekers van het congres uit de grote diversiteit aan mogelijke thema’s een aantal agendapunten met een duidelijke voorkeur tot prioriteit kozen. Dat gaat vooral om de vraag op welke manier de machtsverhoudingen tussen burgers enerzijds en ondernemingen als Google, Apple en Amazon anderzijds aan het verschuiven zijn. Dat is volgens Prins een ontwikkeling die wereldwijd effect heeft, naar voor burgers in alle landen een grote impact kan hebben. In boeken als The Circle van Dave Eggers of de Netflix-serie Black Mirror zie je soortgelijke vragen ook terug. Het is kennelijk een overkoepelend thema, dat voor veel mensen wordt gezien als de sleutel in de beantwoording van andere vragen rond bijvoorbeeld privacy of de verhouding tussen mens en machines.

Greet Prins, RVS

De vraag naar de psychosociale gevolgen van de overal oprukkende virtuele wereld hield ook veel congresbezoekers bezig. Prins: “Juist in de zorg zijn er nu en in de nabije toekomst veel voorbeelden te vinden van veranderende verhoudingen tussen mensen en machines. Met ‘robot-onderdelen’ kunnen we mensen beter laten bewegen, zien en horen. Artsen en verpleegkundigen krijgen via augmented en virtual reality een andere behandelrelatie met hun patiënten, steeds vaker op afstand. Robots kunnen misschien een grote rol gaan spelen als begeleiders, assistenten en gesprekspartners, bijvoorbeeld voor eenzame ouderen of mensen met dementie. Is dat nog wel echte, menselijke zorg? Hoe wordt dit door de cliënten ervaren? Zijn de positieve effecten zo groot dat we mogelijke negatieve effecten op de koop toe willen nemen? En vooral: hoe verandert die technologie de relatie tussen zorgaanbieders en hun patiënten?”

"Believers en non-believers"

Prins merkt dat de discussie over de snelheid en effecten van technologie in de zorg vaak neerkomt op een confrontatie tussen believers en non-believers. “Sommigen geloven dat het allemaal zo’n vaart niet loopt, anderen, zoals Tesla baas Elon Musk, waarschuwen dat we de geest uit de fles laten wanneer we nu niet nadenken over het reguleren van bijvoorbeeld kunstmatige intelligentie."

Zij en de andere raadsleden nemen de uitkomsten van het congres en de discussies die hopelijk loskomen als gevolg van de drie video’s mee in hun adviesopdracht, die in de komende twee jaar moet worden afgerond.