eHealth op de werkvloer: oefenen met patiëntgerichte communicatie

In de serie eHealth op de werkvloer spreekt SmartHealth met zorgprofessionals die dagelijks te maken hebben met eHealth toepassingen. Veel van die technologische innovaties betekenen op papier efficiënter werken, kwaliteitsverbetering of kostenverlaging. Maar in de praktijk zijn er vaak genoeg obstakels te overwinnen. Een kwestie van tussen droom en daad? Deze week: Remke van Staveren, zelfstandig psychiater.

Als zelfstandig psychiater werkt Remke van Staveren in instellingen in de GGZ door het hele land. Haar vakgebied is volwassenen psychiatrie, en Van Staveren is auteur van twee leerboeken: Patiëntgericht communiceren Gids voor de medische praktijk (voor huisartsen en medisch specialisten) en Patiëntgericht communiceren in de GGZ.

Want patiëntgerichte communicatie, daar zijn nog wat slagen in te slaan in Nederland, verklaart Van Staveren. “Medische studenten worden al sinds jaar en dag opgeleid in medische communicatie. Er zijn acht medische faculteiten in Nederland en die gebruiken vaak hun eigen communicatie-boek. Vaak is de methodiek achterhaald. In Amerika, Canada en Engeland is zogeheten ‘patiëntgerichte communicatie’ (patientcentered interviewing) inmiddels de standaard, omdat het een evidence based methode van communiceren is. Patiëntgerichte communicatie is een respectvolle, empathische, op maat gemaakte vorm van communicatie. Het viel mij op dat er in Nederland nog relatief weinig gebruik gemaakt werd van deze communicatie methode, dus daar wilde ik verandering in brengen.”

Communicatie moet je oefenen

Communicatie leer je volgens de psychiater niet uit écht uit een boek - het is vooral een kwestie van veel oefenen. “Dat oefenen gebeurt ook wel op de medische faculteiten, met acteurs bijvoorbeeld. Maar co-assistenten die na een paar jaar studeren de werkvloer opgaan, moeten kunnen blijven oefenen. Daar gaat het nog weleens mis. Je ziet vaak dat de artsen in opleiding de vaardigheden die ze de afgelopen jaren hebben opgedaan kwijtraken, omdat ze op de werkvloer niet de juiste rolmodellen hebben. Daar kunnen ze dus wel wat ondersteuning bij gebruiken.”

De boeken die Van Staveren schreef zouden daarbij gebruikt kunnen worden. Maar boeken, worden die nog wel gelezen door jonge zorgverleners? Daar twijfelde de psychiater over, dus besloot ze een app (te laten) ontwikkelen. “De nieuwe generatie leest anders. Niet per sé meer of minder, maar wel meer digitaal, door informatie overal vandaan te halen, ook tijdens het werk. Daarnaast hebben ze hun smartphone standaard in de zak van hun witte jas zitten. Het leek mij dus een slimme zet om een app te ontwikkelen die zij op de werkvloer kunnen openen, zodat ze zich snel en gericht kunnen voorbereiden op bijvoorbeeld een slecht nieuws gesprek. Je kunt in vijftien tot twintig seconden de belangrijkste punten tot je nemen, en al haal je er maar drie dingen uit, dan verbeter je toch je gesprek. De app houdt je bij de les, geeft je tips en dient als een soort reminder.”

MedCom, de app bedacht door Van Staveren

MedCom, de app die van Van Staveren laat ontwikkelen, kan volgens de psychiater ingezet worden vóór een gesprek, maar ook daarna. “Je kunt ook achteraf de app erbij pakken, je weet immers van te voren niet hoe het gesprek zal verlopen. Als je ineens een hele boze patiënt tegenover je hebt, dan kun je wel achteraf bekijken wat je anders had kunnen doen. Daar leer je ook van.” Het is volgens Van Staveren overigens wel zo dat patiëntgericht communiceren geen truc is, het moet wel echt zijn. Toch is patiëntgericht communiceren volgens haar wel iets wat je aan kunt leren. “Je moet natuurlijk wel echt empathie voelen en respectvol zijn, maar je kunt er wel extra op oefenen.”

Feedback van gebruikers

De app kan gezien worden als een soort samenvatting van de belangrijkste adviezen uit het boek van Van Staveren. “Samen met een neerlandica heb ik ervoor gezorgd dat de taal goed is, dus niet alleen in de gebiedende wijs, en dat het lekker weg leest. Dat vond ik belangrijk, anders gaat zo’n app je toch snel tegen staan. Daarnaast is MedCom erg praktisch, er staan talloze relevante voorbeelden in van wat je zou kunnen zeggen tegen patiënten.”

Hoewel de communicatietechniek die in MedCom aangeleerd wordt een evidence based methode is, is het gebruik van de app dat (nog) niet. “Ik ben er wel mee bezig geweest om in een wetenschappelijk onderzoek de effectiviteit van de app te testen, maar dat is me nog niet gelukt. Dat heeft met name met geld en het vinden van een goede controlegroep te maken.” Wel krijgt Van Staveren regelmatig feedback van gebruikers van de app. “Inmiddels is de app meer dan 2000 keer gedownload en ik krijg veel reacties van MedCom-gebruikers. Dat zijn merendeels positieve reacties, soms is het opbouwende kritiek. Onlangs ontving ik nog een e-mail van een hoogleraar uit Groningen die mij erop wees dat er nieuw onderzoek gedaan was naar SOLK (Somatisch Onvoldoende verklaarde Lichamelijke Klachten, red.), wat een erg lastige patiëntengroep vormt. Ik ben me vervolgens gaan verdiepen in de nieuwe inzichten uit dat onderzoek en ik heb direct de informatie over SOLK in de app aangepast. Het hoofdstuk in mijn boek wordt ook aangepast, maar dan moet ik wachten tot de nieuwe druk in april. Dat vind ik één van de voordelen van een app: indien nodig kun je zo een nieuwe versie lanceren.”

Voorbeelden van dingen die zorgverleners tegen patiënten kunnen zeggen

MedCom is gratis te downloaden in de Appstore en Google Play. “De uitgever wilde de app voor me betalen en daar ben ik erg dankbaar voor. Als ze dat niet hadden aangeboden, had ik het overigens zelf bekostigd. Ik ben er in principe niet op tegen dat een app geld kost, maar ik wilde MedCom zo laagdrempelig mogelijk maken en sommige mensen willen nu eenmaal niet betalen voor een app. Mijn missie is dat deze manier van communiceren in heel Nederland gebruikt wordt.”

Van Staveren droomt er op dit moment van om in het kader van shared decision making ook een app voor patiënten te maken. “Er zijn wel een paar apps, maar die zijn van farmaceuten of zorgverzekeraars. Het zou mooi zijn als MedCom een startscherm had waarop je kunt aangeven of je patiënt of zorgverlener bent. Onderschat niet dat patiënten meestal veel moeite hebben met het gesprek met hun dokter. Patiënten kunnen best wat hulp gebruiken bij het voorbereiden op zo’n gesprek, bijvoorbeeld advies over welke vragen ze kunnen stellen om voor zichzelf tot een juiste keuze en beslissing te komen.”

Alle afleveringen van eHealth op de werkvloer lezen?