Karma to go met een mindfulness app

Mindfulness doet het al een poosje goed. Bladen zoals Happinez vinden gretig aftrek, en bepaalde doelgroepen – werknemers grenzend aan een burn-out of zwangere vrouwen – hebben hun specifieke mindfulness cursussen. Maar ook serieuze medische vakbladen publiceren steeds vaker over het onderwerp. En natuurlijk kunnen we met onze smartphone een thuis-yogi worden, met een groeiend aantal apps voor meditatie en ontspanning. SmartHealth duikt in mHealth mindfulness. 

Wat je je misschien al eerste afvraagt: past een smartphone wel bij een ‘mindful’ bestaan? Is constant je telefoon checken en zelfs in gezelschap van anderen bezig zijn met je status-updates juist niet het tegenovergestelde van ‘in het hier en nu’ zijn?

Afgelopen 24 februari riep telecomprovider Ben uit tot de eerste nationale ‘mobielloze’ zondag. In een pleidooi voor een dag zonder smartphone hoopt de provider dat je ‘even stil zou staan bij hoe jij je telefoon gebruikt en op welke momenten je ermee bezig bent’. Klinkt bijna als een cursus mindfulness, en dat uit de pen van een aanbieder van mobiele telefonie.

Telecomprovider BEN organiseert mobielloze zondag

‘Je hoeft niet altijd bereikbaar te zijn omdat het kan. Je bent bereikbaar omdat jij het wilt. En daarmee geef je elk moment de aandacht die het verdient’, hoopt Ben. Maar voor veel mensen gaat dat credo lastig op. We slepen onze smartphones overal mee naar toe – van de bank naar het bed, van de toilet naar de bus – en lijken vergroeid met het apparaat. Het lijkt dus niet goed met elkaar te matchen, een hectisch smartphone bestaan en een mobielloze dag waarop je stil kunt staan bij de momenten die ‘echt aandacht verdienen’. Toch is mindfulness op je mobiele telefoon helemaal geen gekke combinatie.

Mindfulness als medicijn?

Volgens experts ligt de oorsprong van mindfulness zoals we het tegenwoordig kennen – en zoals het voor consumenten wordt neergezet– in het boeddhisme, met bijbehorende meditatietechnieken. Het wordt beschouwd als een vorm van meditatie waarbij men zich op een niet-actieve manier (lees: je zit stil op de grond of op een stoel) bewust wordt van de fysieke en geestelijke gesteldheid, en van de situatie. ‘Bewustwording van het hier en nu’, is een term die je veel terug hoort komen.

“Mindfulness is gericht op acceptatie van dingen zoals ze zich aandienen, zonder daar meteen iets van te vinden”, vertelt psychotherapeut Frans Smeets. Met andere woorden: dingen eerst goed waarnemen voordat je er een oordeel over velt, of dat nu positief of negatief is.

Mindfulness is sinds de jaren tachtig ook in het medische establishment doorgedrongen. De Amerikaanse arts Jon Kabat-Zinn, werkzaam aan de Universiteit van Massachusetts, ontwikkelde een acht weken durende training - mindfulness based stress reduction (MBSR) – als aanvulling op de behandeling van patiënten met chronische ziekten. Het idee dat mindfulness ver weg staat van het wetenschappelijke gezondheidsdomein, is in de afgelopen jaren aan het veranderen.

De Mindfulness App

Eind 2013 bundelden Amerikaanse cardioloog en digital health arts Eric Topol en Deepak Chopra, een prominente vertegenwoordiger van alternatieve geneeskunde, de krachten om de effecten van meditatie op het hart- en vaatstelsel te meten. Dat gebeurt in een studie met moderne mHealth toepassingen, zoals een

patch die vitale lichaamsfuncties meet, en een EEG-hoofdband die hersenactiviteit monitort. Veel wetenschappers en medisch professionals gingen Topol en Chopra voor: een groter groeiend aantal wetenschappelijke studies toont de gunstige effecten die meditatie kan hebben op pijnverlichting en stressvermindering. Sommige onderzoeken zijn specifiek gericht op mensen met een chronische ziekte. Door moderne technieken zoals MRI-scans en hersenbanden in te zetten, kan klinisch worden vastgesteld welke effecten meditatie heeft op het lichaam.

Happinez

Ook onder consumenten is mindfulness een hot topic: kijk alleen al naar de hoeveelheid tijdschriften over bewust in het hier en nu leven. Happinez, Flow en Boeddha magazine zijn een paar voorbeelden van ‘mindstyle magazines’, maar ook Libelle en Elle ruimen incidenteel plek in voor artikel over bewust leven en mindfulness.

Bewust worden van lichaam én geest is een trend die in het digital health domein ook niet onopgemerkt is gebleven. Online stikt het van de mindfulness cursussen, die met opdrachten via internet en herinnerings-smsjes werken. Eerder schreef SmartHealth over de trend van hoofdbanden, die je kunnen helpen om een betere concentratie te realiseren en meer te weten over je eigen lichaam en geest – voor zover dat al mogelijk is. Zien we over een jaar of vijf een yogi met een Google Glass op? Traint iedereen in de mindfulness-groep met een EEG-hoofdband op, om achteraf te kijken of je daadwerkelijk in de opperste staat van concentratie en bewustzijn verkeerde?

Melon's EEG hoofdband

App stores

In het aanbod van apps in de categorie ‘medisch’ en ‘fitness’ vallen ook apps onder de noemer mindfulness. Die apps proberen om je rustiger of geconcentreerder te laten worden en beter te laten ademen. Dat doen ze door dagelijkse meditatie voor te schrijven en met oefeningen voor het verbeteren van de aandacht en concentratie. Sommige apps gebruiken reminders of alarmen om je te helpen met concentreren, presenteren statistieken en mooie grafieken, en gebruiken audio, rustgevende muziek en informatieve teksten.

In een onderzoek in tijdschrift JMIR, Mindfulness-Based Mobile Applications: Literature Review and Analysis of Current Features, duikt een aantal onderzoekers wat dieper in de materie. De onderzoekers bekeken vijftig apps die op de markt zijn. Meer dan de helft van de onderzochte apps draaiden om meditatie, oftewel de ‘basis-techniek om mindfulness te ontwikkelen’. Maar de onderzoekers concluderen: hoewel er een steeds breder aanbod komt voor geïnteresseerde gebruikers, is er een vrijwel volledig gebrek aan bewijs dat het nut van de apps onderschrijft. Geen randomized controlled trails, en geen statistische data over het gebruik van mindfulness apps. Ook nemen de Spaanse onderzoekers contact op met de grootste meditatie-organisaties en clubs in hun land, om tot de conclusie te komen: geen één van deze groepen maakt op regelmatige basis gebruik van apps.

Geen tijd voor mindfulness

Een rondvraag in SmartHealth kringen levert een aantal gebruikers van mindfulness-apps op – maar nog steeds beduidend minder dan RunKeeper of Moves liefhebbers. “Er zit een bepaalde routine in wat de stem van de app vertelt, en dat werkt. Vandaar dat ik het zelf ook zelfstandig kon doen, ondanks dat ik maar een paar keer had geluisterd”, vertelt Wendy de Wit, afgestudeerd psycholoog. “En ik gebruik de stem soms als ik niet kan slapen: het werkt rustgevend.”

Het grote voordeel volgens gebruikers? Het feit dat je zo’n app kunt gebruiken op de momenten waarop het jou uitkomt. “Je kunt juist overal, bij de bushalte, of als je een kwartiertje moet wachten op iemand, of juist voordat je gaat slapen, zo’n app gebruiken.” Tegelijkertijd is een veelgehoorde reden waarom

de mindfulness-app van het homescreen verdwijnt of niet meer in de routine wordt opgenomen: geen tijd. “Het is lastig dat je tijd moet maken. Zo’n app is vrijblijvend: je moet zelf je rustmomenten indelen op een dag om ‘mindfull’ te zijn.” Ook gehoord: “Die tien minuten zijn ook weer niet genoeg om echt ‘zen’ te worden.” En daarmee lijkt de beperkte tijdspanne van de gemiddelde gebruiker en het karakter van onze smartphone ook een beperking te kunnen zijn voor het gebruiken van een mindfulness app. Tijd vrij ‘moeten’ maken voor je mindfulness oefeningen is dan ook niet helemaal zoals de zen-boeddhisten het ooit bedoeld hebben.

'Mindstyle magazine' Happinez

Brein trainen

Wat zeggen mindfulness-experts van het inzetten van apps om bewuster te gaan leven of geconcentreerder te worden? Helma Ton is coach en mindfulness-trainer en ontwikkelde de Mindfulness App. “De app is van oorsprong Zweeds, ik heb hem vertaald naar het Nederland en daarbij eigen woorden en trainingen gebruikt”, vertelt Ton.

Online zijn veel gebruikers te spreken over de ‘rustgevende’ stem van Ton, en de oefeningen. “Ontspannenheid is een interessant en prettig bijproduct, maar de hoofdmoot van mindfulness is alert in het moment zijn – niet afgeleid worden voor andere gedachten, stress, planning of plezier.” De vier oefeningen van de app zijn relatief kort, geeft

Ton aan. Meditatie is een vaardigheid die verbetert door oefening en herhaling. “Een cursus mindfulness is intensiever: die training is een uur per dag, acht weken lang. Die tijd heb je nodig om de vaardigheid te ontwikkelen om niet direct associaties met gedachten en gevoelens te hebben.” Eigenlijk is de Mindfulness App ondersteunend aan wat je eerder hebt geleerd, maar er zijn ook veel gebruikers die de app inzetten om tot rust te komen. “Ik adviseer mensen de app om hun vaardigheden te onderhouden, door thuis te oefenen. Het mooie is: mensen doen het zelf. Je hebt niet echt een therapeut-client relatie: mensen ontwikkelen hun eigen mindfulness-vaardigheden, en dat kan ook met zo’n app.”

Ton geeft ook aan dat mindfulness in de mode is. “Op iedere hoek van de straat kun je een cursus volgen, maar de kwaliteit verschilt. Fascinerend hoe ook de wetenschap mediteren ondersteunt in de afgelopen jaren. Je kunt kennelijk veel meer doen aan je brein dan we eerst dachten. Je kunt bepaalde processen door actief je hersenen te trainen beïnvloeden.

Tegen depressie en burn-out

Ook een grote verzekeraar toont eind 2013 interesse in de merites van mindfulness. Zorgverzekeraar VGZ lanceert de app Mindfulness Coach, een programma van vijf weken. In de Google Play Store staan enthousiaste reacties en hoge waarderingen.

VGZ Mindfulness app

Fieke Berings van VGZ vertelt hoe de app is ontstaan vanuit het idee om voor mensen die met angst of depressie kampen iets te doen op gebied van terugvalpreventie – voorkomen dat de gezondheidssituatie opnieuw verslechtert. “Toen we ons gingen verdiepen in het onderwerp zijn we op mindfulness gestuit. Er zijn veel aanwijzingen dat mindfulness bij burn-out en depressie een helende werking kan hebben.”

De VGZ app is gratis verkrijgbaar in de app store, en dus niet alleen voor VGZ-verzekerden. Op basis van doel, tijdsduur en locatie kan de gebruiker een oefening selecteren. Bering: “Je kunt dus ook in een ‘verloren’ moment een oefening selecteren, als je op de bus staat te wachten bijvoorbeeld. De mobiele telefoon is onderdeel van ons bestaan, dus daar sluit de app ook op aan.” Berings: “We zijn nu bezig met het opstarten van een onderzoek om te onderzoeken of de app ook daadwerkelijk bijdraagt aan ‘meer mindful’ worden.”

VGZ Mindfulness app: ook voor in de trein

Als het aan gebruikers, mindfulness-coaches en de verzekeraar ligt kan een mobiele telefoon uitkomst bieden om te oefenen met meditatie en mindfulness. Met een op maat gemaakte oefening op een moment waarop het jou uitkomt heb je met een smartphone eigenlijk een coach op zak. En met toenemend wetenschappelijk bewijs dat een training in mindfulness aanhoudend positieve effecten kan hebben voor mensen met chronische pijn, hartklachten, angststoornissen, depressies en slaapproblemen, is mHealth en mindfulness dus geen gekke combinatie.