eHealth op de werkvloer: internetbehandeling bij verslavingszorg

In de serie eHealth op de werkvloer spreekt SmartHealth met zorgprofessionals die dagelijks te maken hebben met eHealth toepassingen. Veel van die technologische innovaties betekenen op papier efficiënter werken, kwaliteitsverbetering of kostenverlaging. Maar in de praktijk zijn er vaak genoeg obstakels te overwinnen. Een kwestie van tussen droom en daad? Deze week: Chris Loth, directeur van LOTH Verpleegkunde en werkzaam als verpleegkundig specialist GGZ, onderzoeker en opleider bij Tactus Verslavingszorg.

“In de verslavingszorg bestaan heel veel mooie eHealth toepassingen, zoals de websites Alcoholdebaas.nl, Rokendebaas.nl, Benzodebaas.nl, Gokkendebaas.nl, Cannabisdebaas.nl of Etendebaas.nl. Dat zijn afgebakende internetbehandelingen, waar patiënten inloggen en een behandeling kunnen volgen. Zo’n behandeling kan kort of lang duren, en wordt waar nodig gecombineerd met face-to-face gesprekken. Een cliënt leert stap voor stap, met behulp van cognitieve gedragstherapie, te stoppen met gebruik van verslavende middelen.”

 Chris Loth vertelt enthousiast over de mogelijkheden die eHealth biedt in de verslavingszorg. Een jaar geleden deed ze zelf een cursus internet behandelen en nu staat ze als hoofdbehandelaar haar online hulpverlenende collega’s bij. Het doel van online behandelen is om via een laagdrempelige manier hulp aan te bieden, zodat mensen sneller in contact komen met verslavingszorg. “Ik geloof erg in het belang van online behandelingen. Ik hoor regelmatig van cliënten hoeveel baat ze hebben gehad bij zo’n behandeling.” Vrijheid, veel ruimte voor contact met hulpverleners en de mogelijkheid tot contact met lotgenoten spelen daarin een grote rol. Daarnaast toonde Tactus Verslavingszorg door middel van een promotieonderzoek naar internetbehandelingen aan dat patiënten er van opknappen en dat het efficiënter is dan het standaard traject van 12 face-to-face behandelingen, omdat er geen tijd verloren gaat door no-show (patiënten die niet op komen dagen).

Geen gratis hulpverlening

Tactus begon enkele jaren geleden met de implementatie van internetbehandelingen. Alchoholdebaas.nl werd als eerst ontwikkeld en daarna werd de online applicatie voor andere verslavingen uitgerold. “In het begin hadden mensen de mogelijkheid om internetbehandelingen ook anoniem te doen. Als een persoon zichzelf niet kenbaar wilde maken, kon hij of zij inloggen met een nickname om evengoed een behandeling te krijgen”, vertelt Loth. Aanvankelijk werden deze anonieme behandelingen vergoed door de zorgverzekeraar, maar dat werd na een jaar of twee stopgezet. Sindsdien moeten patiënten zich met naam en toenaam aanmelden via de zorgverzekeraar om de behandeling vergoed te krijgen. Het online dossier kan alsnog met een nickname worden aangemaakt, maar een aantal persoonlijke gegevens zijn noodzakelijk om de behandeling te laten vergoeden door de zorgverzekeraar.

Marielle Brenninkmeijer

Tactus biedt ook nog steeds een volledig anonieme behandeling, maar dan moet de patiënt in kwestie zelf de behandeling betalen. Volgens Loth’s collega, Marielle Brenninkmeijer, senior preventiewerker en coach internetbehandelingen bij Tactus, zijn er genoeg mensen die voor deze manier van behandelen kiezen. “Bijvoorbeeld omdat ze niet in Nederland verzekerd zijn of omdat ze echt niet met een verslavingsprobleem bij de zorgverzekeraar geregistreerd willen staan”, legt Brenninkmeijer uit.

Bij Gokkendebaas.nl vergoedt Tactus zelf de anonieme behandeling, omdat daar een financiering voor gevonden is. “Wij zijn altijd op zoek naar potjes waarmee wij de dingen die we nuttig en nodig vinden gefinancierd kunnen krijgen”, aldus Brenninkmeijer. In afwachting van zo’n financiering heeft Tactus voor Alchoholdebaas en Cannabisdebaas alvast een zelfhulpvariant gemaakt. Een zelfhulpvariant van een internetbehandeling laat cliënten zelf een dossier aanmaken en met doelen aan de slag gaan. Tactus speelt daarin alleen een faciliterende rol, inhoudelijk kijken ze niet mee. Alleen aan het begin en aan het einde komt er kort een hulpverlener aan te pas.

Anonieme eHealth behandeling

Niet alleen de behandeling van een verslaving is verschoven van de kamer van de GGZ-arts naar het internet. Ook het diagnostische instrument voorafgaand aan de behandeling is door de cliënten zelf in te vullen. “Met dat diagnostische instrument brengen we binnen een uur in kaart hoe ernstig iemands verslaving is”, vertelt Loth, “Of er sprake is van lichamelijke of psychiatrische problematiek bijvoorbeeld en in hoeverre de verslaving iemands sociale leven beïnvloedt.”

“Net als in een gesprek, gaan we er vanuit dat mensen online ook eerlijk antwoord geven op de vragen. Uit onderzoek blijkt dat mensen het online gemakkelijker vinden om eerlijk te zijn dan in een face-to-face gesprek. Bij een online contact hebben mensen meer het idee dat ze het voor zichzelf doen, in een face-to-face gesprek komen schaamte en de behoefte om de hulpverlener te plezieren meer aan de oppervlakte”, vertelt Brenninkmeijer. 

Dat anonieme behandelingen online juist daarom goed werken, lijkt logisch. Een wetenschappelijk onderzoek dat vanaf de start van Alchoholdebaas.nl loopt, toont dan ook een niet geheel opvallende verschuiving van de doelgroep aan. “Toen we echt nog anonieme hulpverlening aan mochten bieden, behandelden we veel meer hoogopgeleide mensen die meer gericht waren op hun privacy. Nu die anonieme behandeling niet meer vergoed worden, zien we dat onze online doelgroep weer wat meer is gaan lijken op de groep mensen die zich al melden voor de reguliere, face-to-face, verslavingszorg.”, aldus Brenninkmeijer.

Taalbarrière

“Niet iedereen komt in aanmerking voor een online behandeling”, vertelt Loth verder. “Als iemand voortdurend medisch toezicht nodig heeft, bijvoorbeeld bij ernstige ontwenningsverschijnselen, dan is online contact alleen niet voldoende. We hebben met die intake procedure zo’n drempel in moeten bouwen, omdat iemand die te ernstig verslaafd is geen internetbehandeling van ons krijgt.” Toch zijn er bij Tactus ook patiënten die alleen nog maar online behandeld worden en helemaal geen face-to-face contact meer hebben met een hulpverlener. “Dat vind ik fantastisch, waarom zou je het bij mij doen als je het zelf ook kunt? De online behandeling is gewoon heel goed. Het is een evidence based behandeling, die niet zomaar op een zondagmiddag in elkaar is gezet”, aldus Loth.

Hoewel de behandeling van een verslaving in principe dus volledig online gedaan kan worden, zal er in het geval van medicijngebruik als onderdeel van de behandeling wel altijd minimaal één face-to-face medisch consult plaats vinden. Dat kan ook gebeuren bij de eigen huisarts van de desbetreffende patiënt, daarvoor hoeft een patiënt niet naar Tactus te komen. “We schrijven nooit zomaar op internet een recept aan iemand voor, dat is medisch onverantwoord handelen. Gelukkig begrijpen de meeste patiënten dit, omdat we ze goed uitleggen waarom we dat van hen vragen”, legt Loth uit.

Flexibele werktijden

Eén groot voordeel van internet behandelen is dat patiënten zelf kunnen bepalen wanneer ze met de behandeling van hun verslaving bezig willen zijn. Ze hebben de vrijheid om bij wijze van spreken ’s nachts hun dagboek bij te houden of een bericht van hun hulpverlener te beantwoorden. Die vrijheid werkt natuurlijk ook de andere kant op. Hulpverleners hebben op hun beurt ook meer flexibiliteit. “Een collega ging laatst voor vier weken naar Brazilië en kon daar haar patiënten nog steeds blijven helpen; het tijdsverschil maakt in principe natuurlijk niks uit om bijvoorbeeld het dagboek of huiswerk van een cliënt te lezen”, vertelt Loth.

Alle voordelen daar gelaten, is een behandeling via internet helaas toch nog steeds niet voor iedereen weggelegd. “Mensen die weinig geld hebben en daar daardoor geen computer en internetaansluiting kunnen betalen, moeten meer moeite doen als zij toch online behandeld willen worden. Bijvoorbeeld door naar een internetcafé te gaan, maar daar kan niet iedereen zijn of haar weg naartoe vinden.”

Naast mensen die niet de mogelijkheid hebben om een internetbehandeling te doen, zijn er ook mensen die zo’n behandeling zelf niet willen. “Er zijn nog steeds heel veel oudere mensen die al moeite hebben met online geld over te maken, laat staan de behandeling van hun verslaving online te volgen.” Gelukkig zijn er ook voorbeelden, vertelt Loth verder, waar Tactus wel iets aan kan doen. “Zo werkte ik eens met een Turkse cliënte die goed Nederlands sprak, maar aangaf moeite te hebben met de internetbehandeling, omdat ze niet goed in het Nederlands kon typen. Zou ze echter in het Turks reageren, dan zou haar hulpverlener het weer niet begrijpen. Voor die doelgroep zijn we nog varianten aan het bedenken; ons internetteam is hard aan de weg aan het timmeren.”

Inmiddels zit Tactus op ongeveer 500 online cliënten per jaar, een substantieel aandeel van hun ‘gewone’ cliënten. Op de internetafdeling werken enkele hulpverleners full time aan online behandelen. Daarnaast zijn er hulpverleners die internetbehandelingen combineren met face-to-face behandelingen. “Er zijn vanzelfsprekend ook hulpverleners die behandelen via internet niets vinden, net zoals je mensen hebt die verslavingszorg an sich geen interessant vakgebied vinden. Dat kan, je bent niet verplicht om internetbehandelingen te doen.” Naast zorgverleners hebben ook patiënten de mogelijkheid om online en ‘offline’ behandelingen met elkaar te combineren. “De langste versie van het traject is 12 huiswerkopdrachten, maar een kortere versie gecombineerd met 5 face-to-face contactmomenten of lotgenoten contact, is ook een mogelijkheid”, vertelt Loth. “Op die manier kunnen wij goed aansluiten op de wensen en behoeftes van de cliënt”, vult Brenninkmeijer aan.

Beveiliging

Privacy en beveiliging zijn één van de meest besproken struikelbrokken van eHealth toepassingen. Het dossier van jouw online behandeling van een verslaving wil je vanzelfsprekend niet in verkeerde handen terecht laten komen. Loth maakt echter duidelijk dat er binnen Tactus veel over deze kwesties is nagedacht. De online applicatie is gemaakt door een bureau in Groningen en voldoet aan de hoogste eisen van veiligheid. “Ik ben geen techneut, maar ik heb begrepen dat de beveiliging van ons systeem van hetzelfde niveau is als dat van een bank.”, vertelt Brenninkmeijer. Een mooie basis, maar opvallend genoeg vinden sommige patiënten het juist onhandig dat het systeem zo goed beveiligd is. “Een cliënt moet inloggen met een zelfverzonnen gebruikersnaam en wachtwoord. Wij hebben geen toegang tot die wachtwoorden, die kunnen patiënten alleen zelf aanmaken. Maar als ze dit wachtwoord vervolgens kwijt zijn geraakt, willen ze juist wel graag dat wij hen even aan een nieuw wachtwoord helpen. Zo makkelijk is dat alleen niet”, aldus Loth.

Brenninkmeijer sluit af: “Het gevaar zit hem altijd in het menselijke handelen. Een online dossier op een computer die aan blijft staan is hetzelfde als een offline dossier dat op een bureau blijft liggen terwijl iemand even wegloopt. Daar zitten in dit geval dan ook de risico’s, maar technisch gezien zit het bij Tactus helemaal goed dichtgetimmerd.”

Alle afleveringen lezen van eHealth op de werkvloer? Klik dan op deze overzichtpagina