Fysiotherapeuten (en hun patiënten) nog niet gewend aan inzet stappenteller of app

De stappenteller – of het nu om een armband of een app gaat – is in de afgelopen vijf jaar gaandeweg net zo normaal geworden als de avocado, de sauna en het songfestival. Niet dat iedereen zo’n ding gebruikt, maar niemand kijkt er meer raar van op wanneer je ernaar vraagt. Fysiotherapeuten en patiënten met een chronische ziekte kunnen activiteitenmeters ook gebruiken in een behandeling. Maar: alleen informeren over hoe trackers werken en gebruikt kunnen worden is niet voldoende, zeggen Nederlandse onderzoekers.

Dat het voor gezonde mensen goed is om voldoende te bewegen staat voor de meeste wetenschappers wel vast. Er is zelfs weer een nieuwe norm voor: tweeënhalfuur (150 minuten) matig intensief bewegen per week. Die beweging hoeft niet per sé te worden opgedeeld in vijf dagen. Volgens de nieuwe norm maakt het niet uit in hoeveel dagen tijd de 150 minuten beweging worden gehaald. Onderzoekers zijn nog verdeeld of het gebruik van een stappenteller of beweeg-app motiveert om meer te bewegen, maar armbanden of apps maken in ieder geval inzichtelijker hoeveel je beweegt.

App alternatief voor vragenlijsten en boekjes

Voor mensen met een chronische ziekte als diabetes, artrose of COPD, is voldoende bewegen misschien nog wel belangrijker dan voor gezonde mensen. Ook als ze de beweegnorm niet halen. Het is een logische vraag of commercieel verkrijgbare activiteitenmeters patiënten en therapeuten in een behandeling goed zouden kunnen ondersteunen. Bijvoorbeeld als alternatief voor vragenlijsten of dagboekjes, die momenteel gebruikt worden om te meten hoeveel iemand beweegt. Het zelf scoren van activiteiten kost immers tijd en is minder objectief.

Fysiotherapeute en promovenda Darcy Ummels is de eerste auteur van een recent onderzoek dat probeerde te achterhalen hoe patiënten stappentellers en andere activiteitenmeters ervaren en gebruiken in de behandeling bij de fysiotherapeut. Het onderzoek geeft de uitkomsten van interviews met 29 proefpersonen die een aantal verschillende trackers probeerden. De fysiotherapeuten kregen in twee workshops uitleg over hoe ze de activiteitenmeters konden gebruiken in de behandeling.

Moderne trackers houden slaap, stappen en activiteit bij

"Kun je voor 30 euro een goede tracker kopen?"

Ummels erkent direct dat dit soort onderzoeken altijd een race tegen de klok is. Zo zijn de Jawbone Up24 en de Fitbit Flex, die in het onderzoek zijn meegenomen, tegenwoordig niet meer te koop. En het in de studie gehoorde bezwaar dat een aantal van de trackers geen Nederlandse handleiding of app heeft, geldt niet meer voor de producten van Fitbit, Garmin, Samsung en Apple.

Een smartwatch als die van Apple (vanaf 250 euro) ligt voor de meeste ondervraagden duidelijk buiten het budget dat patiënten in gedachten hebben. Bedragen tussen de 30 en 50 euro noemde men als redelijk, terwijl één ondervraagde ergens een tracker van 5 euro had gezien. De vraag of de verzekeraar een tracker zou vergoeden kwam van een oudere vrouw met diabetes (antwoord: nee).

De respondenten vonden het volgens de onderzoekers lastig om objectieve informatie te vinden over de kwaliteit en de betrouwbaarheid van stappentellers. Ze worstelden in de testfase daarna met de bediening en de soms Engelstalige handleidingen. Dat lijkt tegenstrijdig met het feit dat honderdduizenden mensen vrijwillig zo’n tracker kopen of een app gebruiken, en een groot deel van hen daarmee zonder al te veel problemen aan de slag kan. Gemiddeld gezien lijkt de bediening van een Fitbit of de Gezondheidsapp van Apple niet zo problematisch, wanneer je onwetenschappelijk om je heen vraagt. Ummels preciseert dat het vooral de oudere patiënten waren die worstelden met de bediening en de app, of het feit dat ze verouderde software hadden. Een deel van de ondervraagden had minder problemen met de trackers.

10.000 stappen te veel?

Een ander mogelijk obstakel: activiteitenmeters hebben vaak als standaarddoel om 10.000 stappen per dag te zetten. Voor de meeste patiënten is dit doel te hoog en ook niet nodig, waardoor het soms juist demotiverend werkte. Het was voor hen vaak niet duidelijk dat ze dit doel zelf konden bijstellen.

10.00 stappen te ambitieus voor sommige chronisch zieken

Het algemene beeld dat uit de studie naar voren komt, is dat de gebruikers na de testperiode overwegend positief zijn. Ze beschouwen de informatie over stappen en activiteit als motiverend om meer te bewegen. Patiënten gaven aan dat de therapeuten nauwelijks aandacht besteden aan de meetgegevens van de activiteitenmeters. Curieus genoeg waren ze zelf ook terughoudend in het bespreken van hun scores met hun behandelende fysiotherapeuten. De reden die werd genoemd is dat ze niet wilden dat het gesprek over hun data en dagelijkse doelen tijd afknabbelde van de reguliere fysiotherapiebehandeling. Die fysieke interactie waardeerden ze kennelijk nog meer dan een gesprek over de data van de tracker.

"Fysiotherapeuten moeten trackers beter integreren in behandeling"

Volgens Ummels ligt er een taak bij de fysiotherapeut om activiteitenmeters of apps beter te integreren in zijn of haar behandeling. Het blijkt dat alleen informeren over hoe ze de trackers kunnen gebruiken niet voldoende is. In een vervolgstudie werken de auteurs nu samen met therapeuten aan goede voorbeelden (showcases) en een handleiding hoe je die integratie kunt aanpakken. Patiënten met een chronische ziekte hebben bijvoorbeeld vaak maar een beperkte energie.

Fitbit app: activiteit gedurende de dag

Een activiteitenmeter kan hen feedback geven over hoe ze hun activiteiten verdelen over een dag. Ook is er behoefte aan heel eenvoudige trackers of apps die alleen de noodzakelijke informatie laten zien: het aantal actieve minuten en stappen op een dag.

Ummels zegt dat het gebruik van activiteitenmeters eind 2019 waarschijnlijk aanbevolen zal worden in de herziene COPD-richtlijn van het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie. “Dat betekent dus dat we ervoor moeten zorgen dat fysiotherapeuten beter geïnformeerd zijn over zaken als producteigenschappen, nauwkeurigheid, privacy-aspecten en het inpassen van trackers in de reguliere behandeling.”

Lees het onderzoek Patients' experiences with commercially available activity trackers embedded in physiotherapy treatment: a qualitative study .