eHealth op de werkvloer: met verslavend spelletje een gezonde leefstijl aanleren

In de serie ‘eHealth op de werkvloer’ spreekt SmartHealth met zorgprofessionals die dagelijks te maken hebben met eHealth-toepassingen. Deze technologische innovaties worden doorgevoerd om efficiënter te werken. In de praktijk zijn er vaak obstakels te overwinnen. Een kwestie van tussen droom en daad? Deze week: Harm Haak, internist in het Máxima Medisch Centrum in Eindhoven en Veldhoven.

“Moeite hebben met het aanpassen van een ongezonde naar een gezonde leefstijl is in de meeste gevallen geen kwestie van onwil, maar onmacht. Mensen zitten veel te vast in hun dagelijkse patronen en eigen gewoontes”, vertelt internist Harm Haak. “Je ziet het ook bij mensen die willen afvallen. Vaak lukt dat eventjes, maar meestal gaat het uiteindelijk toch weer mis. Dat is problematisch, want wie gezondheidsrisico’s op langere termijn wil verminderen, zal op korte termijn iets aan zijn of haar levensstijl moeten veranderen.”

Aan de slag met een serious game

Als zorgprofessional die dagelijks met diabetespatiënten te maken heeft, is Haak altijd op zoek naar dingen om patiënten te verleiden tot een gezonder leven. “Vanuit mijn spreekkamer dacht ik: ik moet met die mensen mee naar huis gaan, zonder dat ze last van me hebben, zodat ik ze in de greep kan houden en als het ware verslaafd kan maken aan gezond leven.”

Zijn eigen kinderen, die naar Haaks’ zeggen ‘bijzonder actief’ waren met digitale spelletjes, brachten de internist op een idee. “Ik wilde zelf een educatief spel maken, gericht op het leven met diabetes. Een serious game, waar mensen verslaafd aan konden raken. Maar hoe pak je zoiets aan als zorgverlener binnen een ziekenhuis? Gelukkig werken wij samen met de Technische Universiteit Eindhoven. Daar zijn ze al langer bezig met de koppeling tussen technologie en zorg en was een clubje mensen enthousiast over mijn idee.”

"Ik wil mensen als het ware verslaafd maken aan gezond leven"

Samen met de TU Eindhoven ontwikkelt een team van het Maxima Medisch Centrum de zogeheten Diabetes Simulator. Met die simulator kan voorspeld worden welk effect uiteenlopende soorten eten of drinken, beweging, stress en ingenomen medicatie hebben op iemands bloedsuiker. “We hebben een aantal jaren aan die simulator gewerkt”, vertelt Haak. “Het is een ingewikkeld project, het kost veel tijd – en die is schaars – en je hebt geld nodig om zoiets te ontwikkelen. Met subsidies hier en daar konden we mensen op het project houden.” De afgelopen vier jaar maakte een grote farmaceutische instelling geld vrij voor het afmaken van een werkzame uitvoering van de Diabetes Simulator.

Maar die simulator geeft ‘saaie’ cijfers en grafiekjes. “Daar wordt niemand enthousiast of gemotiveerd van”, zegt Haak. “Daarom hebben we parallel aan de simulator aan een spel gewerkt. Daar konden we die motiverende factor namelijk wel in kwijt.”

Een bordspel op de tablet

Met het idee voor een spel in het achterhoofd, start Haak met een doelgroep-verkenning. “Het is best logisch om kinderen of jongeren die digitaal goed te pakken zijn als doelgroep te kiezen. Ik wilde me echter richten op mensen die lastiger te pakken zijn en juist voor hen iets ontwikkelen. Ik noem ze de young seniors, de mensen tussen de vijftig en de zeventig jaar oud, grotendeels met ‘leefstijlafhankelijke’ diabetes type 2.”

Deze doelgroep blijkt zowel geïnteresseerd in ouderwetse bordspellen als in computerspelletjes op de tablet. “We besloten die twee dingen te combineren”, vertelt Haak. “Een spel voor op de iPad of een andere tablet dat ze alleen, of met meer mensen samen, kunnen spelen.”

SugarVita: een 'ouderwets' bordspel op de iPad

Haak’s team heeft zelf veel ideeën voor de concrete invulling van het spel en besluit daarnaast een hackaton te organiseren in het ziekenhuis om nog meer inspiratie op te doen. “We sloten een groep studenten een weekend op in een leeg gedeelte van het ziekenhuis met de opdracht om een serious game gericht op diabeteseducatie te ontwikkelen. Daar kwamen fantastische spelideeën uit.” Van alle voorstellen wordt uiteindelijk door een groep zorgprofessionals en patiënten gezamenlijk één spel gekozen en doorontwikkeld, dat is SugarVita.

Bloedsuikerspiegel in balans houden

SugarVita lijkt volgens Haak op ganzenbord, maar dan in een modern jasje. Het idee achter het spel is dat ieder rondje op het bord een dag voorstelt, en elke tegel 20 minuten. Het doel is om gedurende de hele dag een normale bloedsuikerspiegel te houden. Als dat lukt, verdient een speler punten. Aan het einde van de dag heeft de persoon met de meeste punten gewonnen. “We hebben een competitie-element toegevoegd, omdat mensen het toch leuk vinden om te winnen”, lacht Haak.

Spelers kunnen kiezen uit een voor ingevoerd profiel van een standaard diabetespatiënt of spelen op basis van hun eigen informatie: leeftijd, het aantal jaar dat iemand al diabetes heeft, lengte en gewicht en het soort medicatie dat iemand gebruikt.

Spelers gooien met een digitale dobbelsteen en komen daarmee op een vakje terecht. Bijvoorbeeld op het vakje ‘ontbijt’. De speler moet een ontbijt uitkiezen en eventueel medicatie toedienen en ziet vervolgens wat de bloedsuikerspiegel is. Het volgende vakje is bijvoorbeeld een activiteit, neem tuinieren. Twintig minuten tuinieren heeft effect op iemands glucoselevel. Zodoende moet de speler actie ondernemen, bijvoorbeeld een banaan eten. Zo komen er door de dag heen allerlei dingen voorbij, herkenbaar uit het dagelijks leven, die een effect hebben op de bloedsuikerspiegel. Spelers moeten de juiste keuzes maken om die spiegel zo normaal mogelijk te houden.

SugarVita

Kennis is beperkt (of vergeten)

Het effect van bewegen of een banaantje eten: weten mensen die al jaren kampen met diabetes die dingen niet allang? Dat valt tegen, stelt Haak. “Vaak hebben patiënten het ooit wel gehoord of geweten, maar houden ze het niet vast. Ze vallen in oude patronen of zien de verbanden in het dagelijks leven niet. Ik spreek patiënten die al tien jaar diabetes hebben en nu dit spel spelen en zij zeggen: ik begrijp ineens zoveel meer over mijn ziekte.” Haaks’ ideaalbeeld is dat mensen niet een keer het spel spelen, maar zo vaak mogelijk. “Nu hebben we nog geen levels in het spel, maar daar zijn we wel mee bezig. We willen mensen echt verleiden om het spel te blijven spelen.”

De reacties van patiënten die SugarVita voor het eerst spelen zijn volgens de internist overwegend positief. “Mensen vinden het erg leerzaam en ook leuk, met name omdat het spel met meerdere mensen gespeeld kan worden. Bijvoorbeeld met vrienden of familie, zodat zij met koken of boodschappen doen beter rekening kunnen houden met de diabetes van hun partner, vriend of dochter.”

Efficiëntere manier van zorg

Nagenoeg alle zorgprofessionals die Haak tegenkomt reageren volgens hem in eerste instantie gereserveerd op SugarVita. “Ik hoor dingen als: ‘Wij doen die educatie toch al? Doen we het niet goed dan? Moeten we nog iets erbij? We hebben al zo weinig tijd.’ Maar zodra ze een patiënt met het spel in actie zien, zijn ze om.” De angst dat het spel extra tijd kost, is volgens Haak onnodig. “In de praktijk blijken ook 70+’ers prima met een tablet te kunnen werken. Je moet hooguit af en toe iemand even op gang helpen.”

Haak heeft hoge verwachtingen van SugarVita. “Een gemiddelde diabetespatiënt heeft vier contactmomenten per jaar. Ik denk dat we door de inzet van SugarVita dat aantal naar drie of twee contactmomenten terug zouden kunnen brengen. Patiënten die regelmatig spelen zullen beter geïnformeerd zijn en daardoor efficiëntere gesprekken met de arts kunnen voeren, maar ook daadwerkelijk een en ander aan hun levensstijl aanpassen.”

Spelers kunnen kiezen uit een voor ingevoerd profiel van een standaard diabetespatiënt of spelen op basis van hun eigen informatie

Wie kan er (mee) betalen?

De internist is ervan overtuigd dat mensen door het regelmatig spelen van het spel op den duur gezonder zullen gaan leven, meer gaan bewegen, kilo’s kwijt zullen raken en eventueel minder medicatie kunnen gaan gebruiken. “In ons ziekenhuis heeft Anne Maas haar promotieonderzoek hiernaar gedaan. De oude methode en de nieuwe methode (SugarVita) zijn met elkaar vergeleken om te zien of er een aantoonbaar effect merkbaar is en de verwachtingen die we hebben van de serious game uitkomen.”

Binnenkort komt er, als alles goed gaat, een app voor zowel de iPad als Android tablets. “We willen de app beschikbaar maken voor mensen met diabetes, maar daarvoor is een betalingsstructuur vereist. Er komen nu eenmaal ontwikkelings- en onderhoudskosten bij kijken. Wij willen de app het liefst onderbrengen in het zorgsysteem, maar zijn nog zoekende hoe. Een huisarts krijgt een bepaald bedrag per diabetespatiënt, wellicht zit daar een ruimte. Of kan een zorgverzekeraar op een andere manier de kosten van SugarVita vergoeden. Onze subsidie is bijna op, dus we zijn hard op zoek naar een nieuwe manier om de doorontwikkeling van de game te realiseren.”

Meer afleveringen van eHealth op de werkvloer lezen?