Speciale DNA medicatiepas zorgt voor veilig medicijngebruik patiënt

Waarom reageren patiënten verschillend bij hetzelfde medicijn? Waarom krijgt de één wel bijwerkingen en de ander niet? Dit zijn vragen die met behulp van DNA steeds beter kunnen worden beantwoord. Onderzoekers aan het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) en het Amsterdamse UMC hebben recent een speciale DNA medicatiepas ontwikkeld.

De genen in ons menselijk lichaam beïnvloeden de werking van medicatie. Door meer te weten te komen over iemands genen kan het juiste medicijn en de beste dosering worden vastgesteld. De speciale pas bevat de genetische informatie van de patiënt. De dosering van geneesmiddelen kan sneller worden aangepast wanneer dat nodig blijkt uit het DNA van de patiënt. Bijvoorbeeld wanneer er sprake is van bijwerkingen. Ook kan met de pas het aantal herhaalafspraken worden teruggedrongen. Nu nog dient de arts regelmatig te controleren of de standaarddosis voldoende werkt bij de patiënt.

Samenwerking LUMC en Amsterdam UMC

De DNA medicatiepas is ontwikkeld door dr. Jesse Swen (LUMC) en dr. Pierre Bet (Amsterdam UMC), beiden klinisch farmacoloog en ziekenhuisapotheker. De twee ziekenhuizen waren onafhankelijk van elkaar al een aantal jaar bezig met het onderzoeken van DNA analyses bij geneesmiddelen. Swen noemt op de site van het LUMC antidepressiva als voorbeeld. Wanneer deze zware medicatie langzamer dan gemiddeld wordt afgebroken door het lichaam dan blijft het te lang aanwezig in het lichaam. Hierdoor kunnen bijwerkingen optreden. Een verlaging van de dosis is dan gewenst. Een DNA medicatiepas kan hier direct uitsluitsel over geven.

Op de pas staat de DNA-code van de patiënt. Die is versleuteld met een QR-code. De persoonlijke DNA-code is gekoppeld aan Nederlandse medicijnvoorschriften die van toepassing zijn op de patiënt. De patiënt neemt de pas mee naar de apotheker of de arts. Die scant de pas en ziet direct of de dosering moet worden aangepast op basis van het genetische profiel. Apothekers en artsen kunnen dus op basis van het genetische profiel van de patiënt de medicijnen beter afstemmen.

In de database zijn inmiddels zo’n honderd verschillende soorten genen-geneesmiddelen combinaties te vinden. Dit aantal neemt nog steeds toe. Hier zijn richtlijnen voor opgesteld die zijn opgenomen in de nationale database voor geneesmiddelen. De DNA medicatiepas blijft in handen van de patiënt. Die bepaalt wanneer en met wie de gevoelige informatie wordt gedeeld.

WES-data

Inmiddels maken meer dan 1.000 patiënten gebruik van de pas. Dit zijn personen die al een genetisch onderzoek ondergaan via WES. WES staat voor Whole Exome Screening. Het is DNA-onderzoek waarbij alle genen in één keer kunnen worden bekeken. Via bloed wordt het DNA vergaard. Dit kan bijvoorbeeld worden uitgevoerd wanneer er een verdenking is op een genetische aandoening, zoals een afwijking bij jonge kinderen. Pierre Bet en Jesse Swen willen binnenkort dat andere ziekenhuizen, die WES-data inzetten, ook gebruik gaan maken van de pas.

Nederland loopt voorop als het gaat om personalized medicine. Er wordt al jarenlang onderzoek gedaan naar farmacogenetische kennis die het aantal klinische bijwerkingen van medicatie kan verlagen. Al in 2005 werd de werkgroep Farmacogenetica van de KNMP opgezet. Artsen, apothekers en klinisch farmacologen geven advies over het aanpassen van de medicijndosis wanneer sommige genetische varianten aanwezig zijn bij de patiënt. Jesse Swen maakt al sinds het begin deel uit van dit adviesorgaan.

Grootschalig EU onderzoek

Sinds 2015 wordt een groot Europees onderzoek gehouden onder leiding van prof. dr. Henk-Jan Guchelaar van het LUMC. Er werd destijds 15 miljoen euro beschikbaar gesteld door de EU. In zeven landen wordt onderzocht in hoeverre het DNA van de patiënt van invloed is op het type en de hoeveelheid medicatie. Inmiddels wordt ook de effectiviteit en de betrouwbaarheid van de DNA medicatiepas grootschalig onderzocht. Binnenkort worden de eerste onderzoeksresultaten verwacht. Mocht de pas daadwerkelijk bijdragen aan een beter geneesmiddelgebruik, dan willen Swen en Bet ook andere patiëntgroepen ondersteunen. Niet alleen van het UMC en het LUMC, maar ook van andere ziekenhuizen in Nederland.