Real life data zorgt voor nieuwe inzichten in de ziekte van Parkinson

Het Nijmeegse Radboudumc kreeg in 2017 de primeur om als eerste en enige ziekenhuis buiten de Verenigde Staten de smartwatch van Verily, bomvol sensoren voor medische toepassingen, te testen. Inmiddels zijn er ruim 160 patiënten die deelnemen aan de Parkinson Op Maat-studie, een samenwerking tussen Radboudumc en Verily, en komt het doel van 650 deelnemers snel in zicht, vertelt projectleider Tessa van de Zande.

“Eigenlijk snappen we nog steeds niet goed waarom patiënten zo verschillen van elkaar, en waarom het ziekteverloop bij parkinson zo verschillend is tussen patiënten”, aldus Bas Bloem, hoogleraar Neurologie aan het Radboud universitair medisch centrum in Nijmegen. Prof. Bas Bloem is, naast initiatiefnemer van ParkinsonNet, ook initiatiefnemer van Parkinson Op Maat. Het doel van deze studie is om van 650 Nederlandse parkinsonpatiënten zoveel mogelijk data te verzamelen en te delen met onderzoekers wereldwijd, om uiteindelijk meer inzicht in de ziekte te krijgen.

Projectleider Tessa van de Zande is erg enthousiast dat het onderzoek sinds november 2017 van start is gegaan na een jaar intensieve onderhandelingen met Verily. “Ook heeft de voorbereiding zoals het inrichten van alle processen en procedures ruim een jaar geduurd: we hebben deze nieuwe manier van onderzoeken grondig voorbereid”, vertelt ze.

Baanbrekend onderzoek

Parkinson Op Maat is een groot project, waarin veel data wordt verzameld van een grote groep mensen met parkinson. “Het eerste bezoek aan het Radboudumc is de baseline, het eerste meetmoment en daarna vragen we deelnemers nog twee keer terug te komen binnen twee jaar. Een volledige meetdag bestaat uit een hersenscan, een hartfilmpje, neuropsychologiche tests (meten van cognitieve functies) en motorische tests (het meten van de motoriek: loopfunctie en arm/hand functie). Ook wordt lichaamsmateriaal afgeven, waaronder bloed, ontlasting en - optioneel – hersenvocht, vertelt Van de Zande.

“Het is goed om te realiseren dat veel wetenschappelijke studies maar één onderdeel onderzoeken, bijvoorbeeld alleen MRI-scans of bloed analyses. Dit baanbrekende onderzoek met veel meetmomenten - inclusief thuismetingen - vraagt aangepaste werkprocessen en goede begeleiding van de deelnemers.”

Projectleider van de Parkinson Op Maat studie, Tessa van de Zande (Radboudumc)

Het academische ziekenhuis koos voor een studieopzet waarbij ernaar gestreefd wordt dat deelnemers aan de Parkinson Op Maat-studie een researchverpleegkundige toegewezen krijgen, die hen persoonlijk begeleidt tijdens alle meetdagen. “We hebben een specialistisch team opgeleid, die zelf alle testen bij de deelnemers professioneel kan afnemen. Zo bewaken we de kwaliteit van de verzamelde data en bouwen een persoonlijke relatie met de deelnemers op."

Van de Zande: "Ook is het van belang om een representatieve populatie te includeren, waarin alle leeftijdscategorieën vertegenwoordigd zijn en de looptijd van de ziekte en geslacht evenredig is verdeeld. Ook hierin onderscheidt Parkinson Op Maat zich omdat we geen ‘convenient’ sample willen."

Smartwatch voor thuis

Na de eerste meetdag worden de deelnemers gevraagd om een smartwatch van Verily te dragen in hun thuisomgeving. ”Dit is een smartwatch, bedoeld voor medisch onderzoek, met een ingebouwde ECG-functie om een hartritmefilmpje te maken en sensoren die onder andere huidtemperatuur, luchtvochtigheid en beweging registreren. We vragen deelnemers om de smartwatch het liefst tot 23 uur per dag te dragen. Gelukkig is het een strak ontworpen horloge en vinden de deelnemers dat geen probleem, blijkt uit de eerste reacties”. In 10 maanden tijd heeft het ziekenhuis al meer dan 42 jaar cumulatieve data verzameld, aldus de projectleider.

Verily, een zelfstandige dochteronderneming van Alphabet (Alphabet Inc. is sinds 2015 het moederbedrijf van Google), ontvangt de ruwe data van de smartwatches, controleert de kwaliteit van de data en beoordeelt de sensoren in de horloges. “Ook zij bevinden zich in een doorlopend leerproces binnen dit onderzoek naar parkinson”, zegt Van de Zande. Onderzoekers bij Verily dachten dat een van de deelnemers een vreselijke tremor had gehad, maar hij was aan het wielrennen op kasseien. Kortom: om algoritmes te optimaliseren heeft het bedrijf ook real-life data nodig.

Privacy by design

In de publiek-private samenwerking met Verily is het zeer belangrijk dat juiste en ethische omgang met patiëntgegevens op verschillende manieren wordt gewaarborgd, het zogenoemde privacy by design, zegt Van de Zande. De Parkinson Op Maat-studie is gebouwd op een aantal pijlers. “De eerste pijler waarmee privacy wordt veiliggesteld, begint bij de patiënt zelf. Parkinsonpatiënten tekenen voor deelname aan het onderzoek een informed consent formulier, wat ze altijd kunnen intrekken. Daarnaast hebben we een contractuele waarborgen met heldere afspraken wie waarvoor verantwoordelijk is. Het Radboudumc is als data controller eindverantwoordelijk en Verily is een subcontractor, onderaannemer. Ook wordt er met data use agreements gewerkt die restricties biedt aan omgang met de verzamelde data. De gegevens mogen alleen gebruikt worden voor onderzoek naar de ziekte van Parkinson en niet worden vrijgegeven aan derde partijen."

Prof. Bas Bloem (Radboudumc) is naast initiatiefnemer ParkinsonNet ook initiator van Parkinson Op Maat studie

Een derde pijler is de governance structuur waarbij er toezicht is op het gebruik van data binnen het project. Onderzoeksinstituten moeten, alvorens ze de gegevens mogen analyseren, goedkeuring krijgen. Een commissie beoordeelt onderzoeksvoorstellen, op basis van criteria als ethiek en toevoegde waarde voor de wetenschap.

De laatste pijler is de beveiliging en pseudonimisering van patiëntgegevens. Een van de doelen van de Parkinson Op Maat-studie is de onderzoeksdata delen met onderzoekers wereldwijd. Daarvoor moet de privacy van deelnemers goed gewaarborgd zijn. Hiervoor werkt het Radboudumc nauw samen met hoogleraar Bart Jacobs van de Radboud Universiteit. Zijn vakgroep heeft een methode ontwikkeld die het mogelijk maakt om onderzoeksgegevens op een veilige manier beschikbaar te stellen, met een maximale borging van de privacy van de deelnemers. Een onderzoeker ontvangt, na toestemming, alleen de sleutel van die gegevens die voor zijn of haar onderzoek van belang zijn.

650 deelnemers

"We zijn ontzettend trots dat er al ruim 160 patiënten deelnemen aan de studie en er meer dan 500 geïnteresseerde personen met parkinson zich hebben aangemeld. Ondanks het groot aantal geïnteresseerden, is het Parkinson Op Maat-team druk bezig om alle deelnemers in te plannen voor een eerste meetdag", aldus de projectleider. "Naar verwachting zijn we tot 2021 bezig om alle 650 patiënten drie keer te kunnen zien."

"Dat betekent niet dat we pas na 2021 met de data-analyse kunnen beginnen: de eerste onderzoeksvoorstellen komen inmiddels al binnen van onderzoekers in het binnen- en buitenland. Hopelijk zorgen deze onderzoeken voor beter inzicht in waar de ziekte van Parkinson vandaan komt en hoe de ziekte zich bij verschillende personen ontwikkeld, en kan daarmee een beter op maat gemaakte behandeling worden opgezet.”