eHealth op de werkvloer: negen maanden niet drinken

In de serie ‘eHealth op de werkvloer’ spreekt SmartHealth met zorgprofessionals die dagelijks te maken hebben met eHealth-toepassingen. Veel van deze technologische innovaties betekenen op papier efficiënter werken, kwaliteitsverbetering of kostenverlaging: maar in de praktijk zijn er vaak genoeg obstakels te overwinnen. Een kwestie van tussen droom en daad? Deze week: Nickie van der Wulp, directeur Korsakov Kenniscentrum, over de inzet van eHealth voor zwangere vrouwen.

Het percentage vrouwen dat tijdens de zwangerschap drinkt was in 2015 8,9%. Dat betekent dat er jaarlijks ten minste 15.000 kinderen in Nederland al voor de geboorte in meer of mindere mate blootgesteld zijn aan de (schadelijke) effecten van alcohol. Zwangere vrouwen die alcohol drinken lopen meer risico op een breed scala van gezondheidsproblemen, en hun ongeboren kind ook, zegt Nickie van der Wulp.

“Ik ben opgeleid als sociaal wetenschapper, waarna ik richting het alcoholonderzoek ben gegaan bij STAP, het Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid. Bij STAP hadden ze subsidie ontvangen van ZonMw om voorlichtingsprogramma’s te ontwikkelen voor zwangere vrouwen”, zegt Nickie van der Wulp. Tegenwoordig is ze directeur van het Korsakov Kenniscentrum, dat zich inzet voor goede zorg aan Korsakov-patiënten.

Gratis online cursus

Voor stoppen met roken tijdens de zwangerschap bestond al een succesvol programma, zegt Van der Wulp. “Dat stoppen-met-roken programma is ontwikkeld door Universiteit Maastricht en wordt inmiddels ingezet bij alle verloskundigen in Nederland. Dat vormde inspiratie voor een stoppen-met-alcoholprogramma.” Tijdens haar promotieonderzoek ontwikkelde en testte Van der Wulp twee programma’s gericht op alcohol en zwangerschap, namelijk een programma voor verloskundigen in de praktijk, en het eHealth-programma Negen Maanden Niet. Dit laatste programma bleek effectief te zijn in het terugdringen van alcohol en is daarom nu online gratis beschikbaar op www.negenmaandenniet.nl.

De website negenmaandenniet.nl geeft interactieve feedback op het kennisniveau van zwangeren over alcoholgebruik tijdens zwangerschap en advies. Ruim 400 zwangere vrouwen deden mee aan het onderzoek. Uit het onderzoek blijkt dat de groep die feedback kreeg via de website vaker stopte met drinken dan degenen die de feedback van de verloskundigen kregen en nog vaker dan degenen die geen speciale interventie kregen. “In vergelijking met reguliere zorg is eHealth effectiever in het terugdringen van alcoholgebruik onder zwangeren”, concludeert Van der Wulp.

Nickie van der Wulp: "In vergelijking met reguliere zorg is eHealth effectiever in het terugdringen van alcoholgebruik onder zwangeren"

“Later in het onderzoek hebben we ook gekeken naar vrouwen die blijven drinken tijdens hun zwangerschap. Daaruit bleek dat deze groep vrouwen minder ging drinken tijdens het volgen van Negen Maanden Niet, onder bepaalde voorwaarden.”

Sociale invloeden

Gebruikers van Negen Maanden Niet leren meer over de gevolgen van alcoholgebruik tijdens de zwangerschap. Ook krijgen vrouwen advies als ze zelfstandig hun alcoholgebruik willen minderen of stoppen. Van der Wulp: “De cursus is gebaseerd op een theoretisch model dat er vanuit gaat dat verschillende factoren bijdragen aan gedragsverandering, waaronder bewustzijn van de risico’s van alcoholgebruik tijdens de zwangerschap. Heeft een zwangere bijvoorbeeld voldoende kennis van de schadelijkheid van alcohol? Om dat te bepalen zit er een kennistest in het programma. Andere factoren voor gedragsverandering zijn motivatie en sociale invloeden. In hoeverre word je door partner of moeder gestuurd? En in hoeverre ben je in staat om alcohol te laten staan? De cursus geeft ook tips hoe je als zwangere hiermee omgaat, bijvoorbeeld wanneer een vrouw een partner heeft die haar daar weinig in ondersteunt.”

Taboe-onderwerp

Van der Wulp merkt op dat zwangere vrouwen niet altijd open durven te zijn tegen de verloskundige. “Alcohol is een taboe-onderwerp voor zwangeren. Bij roken zien we dat het vooral jongere, lager-opgeleide vrouwen zijn die blijven roken, bij alcohol zien we dat het over het algemeen oudere, hoger opgeleide vrouwen zijn die blijven drinken tijdens de zwangerschap.”

eHealth maakt het mogelijk om dat taboe te doorbreken, ervoer Van der Wulp met haar promotietraject. “Vrouwen geven tijdens het gesprek met de verloskundige dikwijls sociaal wenselijke antwoorden. Wanneer de verloskundige bleef doorvragen, raakte de zwangere soms zelfs geïrriteerd. Dat maakt het lastig om er een tweede of derde keer op terug te komen. Via de online cursus Negen Maanden Niet werd er automatisch een tweede en derde keer naar het alcoholgebruik van de zwangere vrouw gevraagd, zo is de cursus geprogrammeerd.”

“Wat ook meespeelt: het taboe lijkt met roken minder dan met alcohol. Voor verloskundigen is het bij roken nog iets gemakkelijker om door te vragen wanneer je sigarettengeur ruikt, maar bij alcohol is het lastiger te vermoeden dat iemand drinkt”, aldus Van der Wulp. Omdat het een gevoelig onderwerp is, heeft de verloskundige ook geen inzicht in de resultaten van de online cursus en krijgt alleen de zwangere een e-mail met een persoonlijk advies. “Je kunt hier echt anoniem eraan deelnemen. Wij zijn ervan overtuigd dat dat beter werkt.”

Foetaal Alcohol Syndroom

Het lastige van alcohol en zwangerschap is dat er geen harde cijfers zijn over hoe schadelijk het is. Er wordt geschat dat er jaarlijks in Nederland zeshonderd baby’s worden geboren met het Foetaal Alcohol Syndroom (FAS), vertelt Van der Wulp. “Zij hebben bepaalde gezichtskenmerken, zijn kleiner en hebben hersenbeschadigingen. Dan zijn er ook nog kinderen met gedragsproblemen of ADHD, wat mogelijk veroorzaakt is door alcoholgebruik tijdens de zwangerschap.”

“Veel factoren dragen bij aan de gezondheid van een ongeboren kind. Je ziet dat het heel lastig is om aan te tonen met epidemiologisch onderzoek dat licht alcoholgebruik leidt tot een lager IQ bij een kind. Ondanks dat het lastig is om aan te tonen, is het wel logisch om te verwachten. Alcohol is schadelijk voor cellen die in ontwikkeling zijn. Dus zolang de hersenen van kinderen in ontwikkeling zijn, kun je beter helemaal ze niet blootstellen aan alcohol.” Die kennis vormt ook de basis van de nieuwe norm: geen alcohol onder de achttien - hoewel de mogelijke schade van alcohol voor de hersenen zelfs tot minstens het vijfenwintigste jaar van belang is, zeggen wetenschappers.

Belang van goede voorlichting

Volgens Van der Wulp zou er ook in verloskundige opleidingen meer aandacht moeten zijn voor alcohol en zwangerschap. “Het is geen onwil, maar ik denk eerder dat verloskundigen nog onvoldoende beseffen hoe schadelijk alcoholgebruik is voor de foetus, en niet zien hoe vaak het voorkomt. Daardoor zien ze het belang van goede voorlichting en counseling onvoldoende in.” Plus: verloskundigen ervaren een hoge werklast en maken een afweging voor de informatie die ze bespreken met de zwangere. Een gratis online cursus biedt daarvoor ook een uitkomst, om tijd- en plaats-onafhankelijk informatie aan te bieden.

Slimme samenwerking

Tijdens haar promotieonderzoek bezocht Van der Wulp verloskundige samenwerkingsverbanden, waar gynaecologen en verloskundigen samenwerken, om presentaties te geven over Negen Maanden Niet en het gebruik te promoten. Het onderzoeksgeld van ZonMw is op, het beheer en de continuïteit van de website liggen nu bij STAP. Volgens Wim van Dalen, directeur van het Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid STAP, is het “logisch dat je zo’n product niet laat zitten”. Volgens hem is er in de huidige versie nog ruimte voor verbetering. “Momenteel wordt Negen Maanden Niet gepromoot via ons netwerk van verloskundigen, die van STAP wekelijks gratis brochures ontvangen over alcohol. Daarin wordt ook de website prominent genoemd. Dat is een praktische continue vorm van promotie.”

Daarnaast is Van Dalen in gesprek met het Trimbos Instituut, dat onder meer online cursussen en eHealth-diensten biedt over alcohol, drugs, tabak en veel voorkomende psychische stoornissen. “Trimbos heeft een stoppen-met-roken programma, en een eigen netwerk van gynaecologen en verloskundigen. We zijn nu in overleg met Trimbos of zij Negen Maanden Niet kunnen opnemen in hun aanbod. Op die manier kunnen we onze krachten bundelen.”

De oprichters van Baby Balance, een website voor ouders die voorlichting en instructies willen over de zorg voor hun pasgeboren baby, hebben ook al interesse getoond in het eHealth programma. Na de zomer verwacht Van Dalen meer inzicht te hebben in de doorontwikkeling van Negen Maanden Niet.

[accordion]
[acc title="Foto credits:"]Flickr: Daniel Lee[/acc]
[/accordion]