Met de conferentie ‘Alles is gezondheid’ startte gisteren officieel het Nationaal Programma Preventie. Nederland moet gezonder, vindt de overheid, en dat wordt met een groots programma opgepakt. Je zou zeggen dat eHealth en mHealth veel mogelijkheden bieden om mensen thuis en met minder dure middelen aan hun gezondheid te laten werken, en dus een uitkomst kunnen bieden voor preventie. Maar eHealth en preventie lijken in de praktijk een lastige combinatie. Sterker nog: het Nationaal Preventie Programma lijkt er nauwelijks aandacht aan te besteden. Een gemiste kans?
Door een ongezonde levensstijl – roken, alcohol drinken, te veel en ongezond eten en te weinig bewegen - lopen mensen een verhoogd risico op chronische ziekten. Obesitas neemt toe, en de verwachting is dat het aantal mensen met diabetes in 2025 zal toenemen tot 1,3 miljoen. En ondertussen blijven we doordrinken, doorroken, en dooreten terwijl we gebombardeerd worden met reclames voor ongezonde voeding. Dat kost niet alleen de individuele burger geld, maar de maatschappij ook,
Preventie levert jou en de maatschappij iets op, is de aanname
bijvoorbeeld op terreinen zoals werk en participatie in de samenleving. Aandoeningen zoals diabetes, depressie en overgewicht en de risicofactoren daarvoor zoals roken, drinken en onvoldoende beweging drukken zwaar op de nationale economie en maatschappelijke gezondheid. En dus valt een grote winst te behalen bij preventie, zowel persoonlijke gezondheidswinst als economisch rendement, zegt het programma ‘Alles is gezondheid’.
Met name op het gebied van preventie en zelfmanagement – het bijhouden en managen van een (chronische) ziekte – lijkt eHealth veel potentie te hebben. Door betere vroegopsporing (herkennen van ziektesymptonen) bijvoorbeeld. Of door het voorkomen van een depressie
Maar waar blijft de gezondheidsapp of bloeddrukmeter voor thuis?
via een online zelfhulpprogramma. Of stoppen met roken of begeleiding bij afvallen via een SMS-coach. Of door techniek in te zetten om lastige doelgroepen te bereiken of therapietrouw te vergroten. In het Nationaal Programma Preventie is een van de pijlers: ‘preventie een prominente plek te geven in de gezondheidszorg’. Maar terwijl preventie een prominentere plek zou moeten krijgen, worden technische mogelijkheden en de potentie die eHealth en mHealth bieden nauwelijks belicht in het programma. Nergens worden een gezondheidsapp of online platform, hip fitness accessoire, bloeddrukmeter voor thuis of wifi-weegschaal genoemd.
Preventie, hoe pak je dat aan?
Toegegeven, het is een enorm karwei om burgers gezonder te maken. Een combinatie van ‘langdurig volhouden met veel gelijktijdig ingezette maatregelen dichtbij de leefwereld van mensen’, blijkt het meest effectief, schrijft minister Schippers naar aanleiding van kamervragen over het Nationaal Programma Preventie. Bijvoorbeeld: voorlichting aan schoolkinderen en hun ouders over gezonde voeding op school combineren met een gezond(er) aanbod in de schoolkantine, een uitdagend sportklimaat op school en fietspaden die beweging stimuleren en veiliger maken. Het Nationaal Programma Preventie is daarom een omvangrijk landelijk project, niet alleen gericht op gezondheidszorg maar ook op scholen, sport, werken, wonen en bewegen. Het rijk, gemeenten, bedrijven, sportorganisaties, zorgpartijen en maatschappelijke organisaties doen mee om Nederland ‘gezonder en vitaler’ te maken.
Terug naar de zorg, een van de pijlers van het programma. Om preventie – het voorkomen van ziekten – een plek te geven in de zorg, zijn afspraken met verzekeraars en andere actieve partijen noodzakelijk, staat in het Nationaal Programma Preventie. En daar zit tegelijkertijd het grootste knelpunt. Het is lastig om preventie te vergoeden: het voorkomen of managen van ziekten of chronische aandoeningen is momenteel niet structureel in wetgeving, bekostiging of andere akkoorden geregeld.
Chronisch zieken kunnen door inzet van ICT thuis meer zelf doen, hopen verzekeraars
Er zijn ontwikkelingen om daar verandering in te brengen. Afgelopen najaar ging de coöperatie Zelfzorg Ondersteund (ZO!) van start, een samenwerkingsverband van onder meer verzekeraars waarin werd afgesproken niet te concurreren op zelfmanagement. Door zelfmanagement, of zelfzorg, hoopt men dat patiënten met een chronische ziekte door inzet van ICT thuis meer zelf kunnen doen, in overleg met hun zorgverlener. Pieter Jeekel van Zelfzorg Ondersteund: “Voor mensen met een chronische aandoening spreek je misschien niet meer over preventie. Maar met de methoden en interventies die we aan het testen zijn binnen ZO! hopen we in de toekomst ook meer met preventie te kunnen doen.” Jeekel noemt als voorbeeld een patiënt met chronisch hartfalen die regelmatig de huisarts bezoekt. Door een individueel zorgplan op te stellen met de huisarts en concrete doelen te bespreken, kan bijvoorbeeld ook overgewicht of te weinig bewegen worden aangepakt, wat hopelijk resulteert in minder frequente arts-bezoeken en een verbeterde gezondheid.
En wat werkt eigenlijk wel (of niet)?
Er is nog een ander heikel punt bij preventie: de huidige discussie over de effectiviteit van methoden om mensen gezonder te maken. In een reactie op kamervragen naar aanleiding van het Nationaal Programma Preventie schrijft minister Schippers: “De wetenschappelijke onderbouwing van de relaties tussen beleidsinterventies en effecten is zeer complex.” Lokale initiatieven en programma’s lijken het meest succesvol, ‘dichtbij de mensen, op lokaal niveau, kunnen risico’s het beste worden ingeschat en zijn maatregelen het meest effectief’.
Foto: Flickr.com/timparkinson
Gezondheidswetenschappers en beleidsmakers zijn er niet unaniem over eens wat werkt en wat niet werkt om bijvoorbeeld jongeren op gezond gewicht te houden, obesitas tegen te gaan, of roken te verminderen. Mooi dat je met je app of activity tracker 30 minuten per dag beweegt of 10.000 stappen zet, maar zet het
Hoe houd je jongeren op gezond gewicht, en verminder je roken?
bewijsbaar zoden aan de dijk? Of om in het gezondheidsjargon te spreken: zijn het effectieve interventies? De database van het Loket Gezond Leven van de overheid beidt een voorzet. In deze interventiedatabase worden leefstijlinterventies beoordeeld op hun effectiviteit. Werkt bijvoorbeeld drinktest.nl, een advies over alcoholgebruik via internet ontwikkeld door het Trimbos-instituut, of de Gezond Gewicht Assistent van het Voedingscentrum? Met relatief nieuwe eHealth en mHealth toepassingen is het nog wachten op evidence-based onderbouwingen die aantonen of en hoe technologie kan bijdragen aan het gezonder maken van een populatie.
Perverse prikkels
En dan is er nog het grote probleem van perverse prikkels in het systeem, waardoor het niet loont om mensen gezond te houden en in te zetten op preventie. Eerder schreef SmartHealth of het denkbaar is dat Achmea mijn Fitbit of Nike Fuelband vergoedt, als die mij gezond kan laten leven. Het huidige zorgsysteem is niet ingericht op het voorkomen van ziekte of belonen van gezond gedrag.
“Preventie is heel lastig: iedereen vindt dat je er iets aan moet doen, maar niemand wil het betalen.” Jan Erik de Wildt, directeur bedrijsvoering van De Ondernemende Huisarts, is kritisch op de rol die verzekeraars spelen als het op preventie aankomt. “Primaire preventie, het
Ons huidige zorgsysteem is niet ingericht op het voorkomen van ziekte of belonen van gezond gedrag
gezonder maken van burgers, is een verantwoordelijkheid van de overheid. Met online tools zoals testuwrisico.nl worden leefstijladviezen en informatie geboden. Burgers hebben daarin ook een eigen verantwoordelijkheid.” Alleen secundaire preventie, het opsporen, voorkomen of behandelen van ziekten, of herkennen van patiënten met een hoog risico, is volgens De Wildt een zaak van zorgverleners, en daarmee van zorgverzekeraars.
Die worden uitdrukkelijk genoemd in het Nationaal Programma Preventie. “Maar waarom zouden concurrerende zorgverzekeraars in een gereguleerde markt investeren in het gezonder maken van hun verzekerden? Waarom zou een verzekeraar per jaar 100,- euro meer uitgeven per verzekerde aan preventie, wanneer die klant aan het einde van het jaar naar een andere aanbieder overstapt?” Preventie-projecten worden nu slechts ‘voor de bühne’ uitgevoerd: een structurele aanpak ontbreekt volgens hem.
"Waarom zouden concurrerende zorgverzekeraars investeren in preventie?"
Maar ook bekostiging in eerstelijnszorg moet anders, willen we gezond gedrag belonen en preventie kunnen vergoeden. De Wildt: “Je kunt bijvoorbeeld denken aan een systeem waarbij een patiënt beloond wordt voor gezond gedrag of therapietrouw. Denk bijvoorbeeld aan een voucher voor een behandeling fysiotherapie wanneer een patiënt zijn of haar beweegdoelstellingen haalt, of aan het opbouwen van een no-claim korting.”
Lange looptijd
Ook uit de hoek van beleidsmakers en politici klinkt kritiek op de plannen. Ien van de Goor, hoogleraar aan de Universiteit van Maastricht en bestuurslid van de Nederlandse Public Health Federatie, stelt dat veel preventie-projecten stranden na een pilot fase. Ook bij het Nationaal Preventie Programma lijkt ‘duurzame preventie’ hoog in het vaandel te staan, schrijft Van de Goor, ‘maar ontbreekt het nog aan een duidelijke visie wat dat betekent in termen van structuur en financiering om dit ook echt voor elkaar te krijgen’.
Hanke Bruins Slot (CDA): 'onvoldoende invulling aan de mogelijkheden en ontwikkeling van mobile health, eHealth en domotica'
“Preventie is een zaak van lange adem”, staat letterlijk in het programmaplan. Waarom is de looptijd dan maar van 2013-2016? Kamerlid Hanke Bruins Slot (CDA) is kritisch op de afgesproken looptijd van drie jaar: “Een langere looptijd van het programma geeft deelnemende organisaties ook de zekerheid dat zij voor een langere periode dan twee jaar kunnen investeren in preventie. Daarmee zorg je ook dat ambitieuze plannen van de grond af kunnen komen.” Verbaast het Bruins Slot dat de rol van technologie binnen preventie in de zorg nergens voorkomt? “Ik denk dat er nog onvoldoende invulling wordt gegeven aan de mogelijkheden en ontwikkeling van mobile health, eHealth en domotica binnen de gezondheidszorg, maar juist nu we steeds meer toegaan naar zelfmanagement van patiënten zijn technologische innovaties onmisbaar.” Bruins Slot diende daarom vorig jaar een motie in om de regering, samen met zorgpartijen, industrie en patiëntenorganisaties, die instrumenten voor zelfmanagement te ‘versnellen en concretiseren’.
Een cursus Word?
Er worden in het Nationaal Preventie Programma wel twee voorbeelden genoemd van eHealth initiatieven. “Iedereen heeft op het gebied van levensstijl en preventie een eigen verantwoordelijkheid om gezond te blijven. Het gebruik van eHealth voor een gezonde levensstijl en zelfzorg biedt daarvoor nieuwe mogelijkheden”, stelt het programma. Vervolgens wordt als voorbeeld een website genoemd waar ‘mantelzorgers die te maken krijgen met een dementerende naaste in hun eigen tempo en omgeving een cursus kunnen volgen’, thuisengezond.nl. Wie een kijkje op die website neemt, ziet dat thuisengezond.nl een tweetal cursussen onder ‘zorg’ en ‘gezondheid’ aanbiedt, maar het merendeel van de cursussen valt onder ‘gemak’, zoals een cursus Word 2010 of Outlook 2010.
Een cursus Word 2010 of Outlook 2010 als eHealth?
“We focussen op zorgcursussen, vooral voor onze doelgroep, senioren”, vertelt Sanne Bouwman van thuisengezond.nl. “De uitgever waar we mee samen werken had deze cursussen nog op de plank liggen, dus die hebben we er bijgevoegd. Ze passen binnen het meegaan met het digitale tijdperk voor senioren.” Er worden momenteel meer online cursussen ontwikkeld, specifieker gericht op zorg, zoals een cursus om langer thuis te kunnen blijven wonen met inzet van technologie, vertelt Bouwman.
Een ander voorbeeld van een ‘veelbelovend initiatief’ waar het preventieprogramma over schrijft is GezondNL. Dat samenwerkingsverband van publieke en private partijen met zorgprofessionals, medische, eHealth-, communicatie- en ICT-specialisten heeft als doelstelling om ‘relevante en betrouwbare kennis en informatie aan burgers’ aan te bieden zodat ze zelf gezonde keuzes in hun eigen leefomgeving kunnen maken. Maar er is nog niets concreets op dit moment. Marc Roosenboom van GezondNL vertelt: “We zijn meer een lobby- en matchingsorganisaties. We zijn er van overtuigd dat preventie belangrijk is, maar we komen niet met een kant-en-klaar oplossing.”
Website van GezondNL
Dus probeert GezondNL partijen en organisaties bij elkaar te brengen die Nederland gezonder proberen te maken. En dat moet uiteindelijk resulteren in een ‘persoonlijk gezondheidsadvies en (zelf)hulp op maat’, en een overzicht van preventie initiatieven in je buurt. Roosenboom: “We claimen niet om hét portaal te zijn op dit gebied, we willen eerder succesvolle communities samenbrengen.” Toch is er voor geïnteresseerde burgers nog weinig te vinden op GezondNL.
‘Alles is gezondheid’
Met de titel ‘Alles is gezondheid’, is zorg slechts een klein onderdeel van het het landelijke preventie programma dat gisteren officieel van start is gegaan. Wonen, werken, school en gehoorbescherming zijn ook thema’s van hetzelfde programma. Toch lijkt eHealth nog niet erg hoog op de agenda te staan.
Neem depressiepreventie, een speerpunt van het Nationale Preventie Programma. Met een waaier aan online hulpmiddelen, gemaakt door gerenommeerde GGZ-aanbieders en -instellingen zou je zeggen dat er voldoende bestaande eHealth en mHealth opties zijn. Voor vroegtijdige herkenning kun je thuis een somber-test doen, of online ondersteuning krijgen bij een psychologische behandeling. De potentie van eHealth voor geestelijke gezondheidszorg wordt herkend: Jorne Grolleman, directeur van Mental Share, sprak gisteren over de kansen en mogelijkheden van eHealth.
Internet-ondernemer Marjolein Kamphuis naast minister Schippers (foto: Twitter @annsterdam)
En er gloort meer hoop. Tijdens conferentie stond Marjolein Kamphuis, internet-ondernemer en ontwikkelaar van Foodzy, een app om je eten bij te houden, op het podium. Zij is een van de ambassadeurs van ‘Alles is gezondheid’, samen met onder andere twee topsporters, een architect en een professioneel danser. Hopelijk kunnen Kamphuis’ ideeën over mHealth, food tracking en mobiele technologie de beleidsmakers in Den Haag nadrukkelijker laten kennismaken met de potentie van technologie als onderdeel van een oplossing voor een complex probleem.
[ * In een eerdere versie van dit artikel meldden wij dat in de lijst met veelbelovende initiatieven op GezondNL een link staat naar MyCards.nl, een website om persoonlijke ansichtkaarten te maken. Dat is niet correct. GezondNL verwijst naar http://mycardss.nl/. Dit is een site die internetondersteuning biedt voor optimaal herstel van een hartaandoening of hartoperatie.]
Meer lezen?
Vergoed Achmea mijn stappenteller? Of CZ mijn Nike Fuelband?
Grote zorgverzekeraars: geen concurrentie meer op zelfmanagement
Apps en online programma's in de strijd tegen overgewicht
[accordion]
[acc title="Foto credit"]Acid Pix (http://www.flickr.com/photos/acidpix/)[/acc]
[/accordion]
Plaats een Reactie
Meepraten?Draag gerust bij!