eHealth op de werkvloer: serious gaming bij ADHD behandeling

In de serie eHealth op de werkvloer spreekt SmartHealth met zorgprofessionals die dagelijks te maken hebben met eHealth toepassingen. Veel van die technologische innovaties betekenen op papier efficiënter werken, kwaliteitsverbetering of kostenverlaging. Maar in de praktijk zijn er vaak genoeg obstakels te overwinnen. Een kwestie van tussen droom en daad? Deze week: Derk Birnie, kinderarts bij het ADHD Behandelcentrum voor kinderen

“Ik zit al jaren in dit vak en ik zie serious gaming als een mooie ontwikkeling. Vooral omdat het iets bijdraagt aan vaardigheden die de rest van je leven zinvol zijn”, vertelt Derk Birnie. Als kinderarts behandelt hij kinderen en jongeren van gemiddeld 5 tot 18 jaar die kampen met aandachts- en autisme spectrum stoornissen. Deze kinderen krijgen multidisciplinaire behandelingen; psychologen en kinderartsen werken hierbij met elkaar samen. “Die behandelingen bestaan over het algemeen uit drie onderdelen. Allereerst doen we een diagnostisch traject waarbij we onderzoek doen naar de ontwikkeling van een kind.

 We houden een uitgebreid gesprek met ouders en leerkrachten over onder andere de ontwikkelingen op school, thuis en de omgang met vriendjes. Met dat eerste traject willen we vaststellen of het gaat om een aandachtsprobleem, een stoornis of zelfs meerdere stoornissen. Daarnaast maken we gebruik van vragenlijsten, bijvoorbeeld de child behavior checklist. Hierin stellen we ouders en leerkrachten zo’n 130 vragen om aandachts-, gedrag en denkproblemen van een kind te analyseren en een profiel van het kind op te stellen. Ten slotte volgt een diagnostische test, uitgevoerd door een psycholoog.” De drie onderdelen worden aan het einde samen gepakt en de informatie daaruit wordt gebruik om een diagnose te stellen; behandelen of niet, en zo ja, wat voor een behandeling?

Cogmed Training & Braingame Brian

Derk Birnie

Als na het diagnostische of neuropsychologisch onderzoek blijkt dat iemand een zwak werkgeheugen heeft, dan krijgt een cliënt een brain game aangeboden. Steeds vaker zijn dit cliënten die nog niet heel ver in hun behandeling zijn, omdat al aan het begin van de behandeling een indicatie van, bijvoorbeeld, dat zwakke werkgeheugen wordt gesignaleerd. In het ADHD Behandelcentrum zijn er inmiddels twee serious games betrokken bij de behandeling van gedragsstoornissen. Birnie licht toe: “Cogmed Training is zo’n serious game, het is een computerprogramma om het werkgeheugen van kinderen te trainen. Naar Cogmed is al veel onderzoek gedaan en het blijkt inderdaad een verbetering van het werkgeheugen te bewerkstelligen. Daarnaast werken we met Braingame Brain, dat is echt een computerspel. De opdrachten lopen op in moeilijkheid, maar als beloning wordt de spelwereld steeds uitgebreider. Tenslotte wordt er nog gewacht op de resultaten van het onderzoek naar de game HealSeeker, een set mini-games waarin kinderen gezamenlijk missies moeten doen om punten te scoren. Het is een braingame die zonder begeleiding verloopt en ook een sociale component bevat. Als deze game goed uit het onderzoek komt, wordt HealSeeker eventueel ook derde game binnen het behandelcentrum ingezet.

Het belang van een coach bij serious gaming

Met de verschillende games wordt al enkele jaren gewerkt binnen het behandelcentrum en de reacties van ouders en kinderen zijn vooralsnog positief. “De meeste kinderen willen er, zodra ze een spel zien, direct mee aan de gang.”  

 Toch kwamen er de afgelopen jaren ook enkele duidelijke lessen naar voren. Het belang van een coach is daar één van de belangrijkste van. “We hebben uit onderzoek gemerkt dat het effect van een game aanduidend minder groot is als er geen coach bij betrokken is. Het is voor ouders lastig om hun kinderen te blijven motiveren om een game behandeling, die soms wel 6 weken duurt, af te maken.”

Maaike Westra

Maaike Westra is GZ psycholoog en gecertificeerd serious game coach binnen het ADHD Behandelcentrum. Ze plant haar coaching momenten in als vaste blokken in haar agenda, waarin ze ouders telefonisch of via de e-mail bijstaat. “Die contactmomenten zijn echt een onderdeel van het succes van de game”, vertelt Westra. “Je houdt ouders en kinderen gemotiveerd omdat je direct kunt teruggrijpen op wat er gebeurd en wat er waarom mis gaat. Het is en blijft immers een stomme oefening. We hebben ons best gedaan er iets leuks van te maken, maar het blijft trainen, het is geen Mario Kart. Maar voor ouders is het ook echt een uitdaging om een aantal keren per week in een rustige omgeving hun kinderen ertoe te zetten de spellen te spelen. Dat vraagt echt wat van de opvoeding.”

Naast motivatie zorgt de begeleiding van een serious game behandeling er ook voor dat andere gedragspatronen ook inzichtelijk worden gemaakt. “Ouders kunnen door mijn feedback ineens gaan snappen dat de problemen van een kind die bij zo’n game boven komen, ook dingen zijn die thuis of op school ook spelen. En dat is heel verhelderend, want het is gemakkelijk om dat soort dingen als ‘gezeur’ af te doen.”

Wie betaalt wat?

De vergoeding van braingames ligt nog wel wat gecompliceerd. In principe is het op dit moment zo dat de ouders de licentie à € 300 voor het spel zelf moeten kopen en dit niet terug krijgen van hun zorgverzekeraar. Dat terwijl de games wel al een aanzienlijk onderdeel uitmaken van de behandeling van hun kinderen. Zorgverzekeraars hanteren echt het standpunt dat ze pas uit betalen zodra een game evidence based is. “Maar voordat iets evidence based is, ben je zo weer een paar jaar verder”, aldus Birnie.

De coaching die bij deze games komt kijken, schrijft Westra naar eigen zeggen echter wel gewoon weg als behandelcontact. “Het telefonisch contact met de ouders, het begin- en eindgesprek van de games; dat is echt behandeling van de kinderen, dus ik vind die uren legitiem.”

Maar, vertelt Westra verder, de zorgverzekeraars zijn nog wat dubbel in hun beleid. “Ze willen graag eHealth, maar willen tegelijkertijd de licentie van een serious game, een perfect voorbeeld van eHealth, niet vergoeden. Er moet volgens hen meer en groter onderzoek plaatsvinden naar de effectiviteit van serious games.”

En hoe zit het met de financiering van de ontwikkeling van de games op zich? “Ik weet dat het bij HealSeeker een gecombineerde financiering is van de game-ontwikkelaar, de Belgische overheid en opvallend genoeg een bedrijf uit de farmaceutische industrie: Janssen Farmaceutica. Die laatste partij is opvallend, omdat een serious game als HealSeeker ertoe zou kunnen leiden dat er minder medicatie voor ADHD voorgeschreven wordt”, legt Birnie uit. “De farmaceutische industrie heeft daarbij dus geen enkel belang, maar ze gaven aan mee te willen financieren aan een breder palet van behandelmogelijkheden voor dit soort kinderen. Voor zover ik weet is dit een van de eerste initiatieven vanuit de farmaceutische industrie om een non-farmacologische behandeling te onderzoeken en stimuleren.”

Cogmed is vanuit Zweden naar Nederland gekomen. De licentie van Cogmed wordt op dit moment uitgegeven door de grote uitgever Pearson. “Pearson geeft alle grote testmaterialen uit, bijvoorbeeld IQ onderzoeken, en is dus een grote commerciële speler. Braingame Brain daarentegen is een stichting van mensen in het vak die uit eigen behoefte een andere behandelmethode hebben bedacht. De game is vanuit de universiteit en een behandelinstituut ontwikkelt en in de markt gezet”, vult Westra aan.

Braingame Brian

Een behandeling zonder bijwerkingen?

“Het is belangrijk om je te realiseren dat serious games echt een aanvullende behandeling zijn en in bepaalde gevallen de rol van medicatie zouden kunnen ondersteunen. De laatste jaren komen er vanuit wetenschappelijk onderzoek steeds meer berichten van een neuro protectief effect van medicatie, een beschermend effect ten gunste van een normale ontwikkeling van het brein dus. Medicijnen bieden dus ook een goede behandeling voor ADHD, maar er zijn altijd veel maatschappelijke discussies over geweest.” Dat heeft voornamelijk met de, voor kinderen soms lastige, bijwerkingen ervan te maken.

Op dit moment is er zelfs een uitgebreide discussie gaande over de veranderingen in de jeugdzorg en het terugdringen van medicalisering van gedragsproblemen. “Los van de vraag of dit terecht is of niet, hebben veel ouders de behoefte aan aanvullende behandelingen voor ADHD, waar dus geen medicijnen aan te pas komen”, vertelt Birnie. “Wij geven ouders een lijst met optionele behandelvormen en veel van hen komen zelf met de vraag naar ons toe of hun kind gebaat is bij een braingame en zo ja, of het een alternatief is voor medicatie. Zo zie ik het echter liever niet. Het is geen kwestie van 'of, of', maar van 'en, en' of achter elkaar. We gaan kinderen niet laten stoppen met hun medicatie als ze met een game beginnen, maar we kunnen bij een beginnende behandeling wel eerst aan de slag gaan met een game en daarna kijken of er nog medicatie nodig is.”

Nog meer onderzoek naar serious gaming

Hoewel serious gaming als medicijnvervanger veelbelovend klinkt, is het werken met dergelijke games zo’n nieuw veld binnen gedragsstoornis behandeling dat het aantal uitgebreide onderzoeken dus nog gering is. De mogelijkheid dat iemand volledig door serious gaming behandeld zou kunnen worden, is dan ook nog niet onderzocht, vertelt Birnie.

Voor Westra is de zoektocht naar echte breinveranderingen bij kinderen een belangrijke drijfveer voor haar werkzaamheden. “We denken steeds minder dat hersenen een vaststaand ding zijn en zien in dat je door middel van training verandering in de hersenen echt kunt bewerkstelligen. En dat vind ik erg hoopgevend.

Zo’n training van de hersenen is vergelijkbaar met de training voor een marathon; zwaar, maar wel effectief.” Derk Birnie is eveneens positief over de toekomst van serious gaming. “Ik verwacht dat er komende jaren nog meer van zulke games op de markt zullen worden gebracht. Maar het is wel van groot belang dat alle games die op de markt komen, eerst goed onderzocht zijn.” Volgens Westra is het succes van braingames niet alleen te danken aan de effecten die ze hebben, maar ook aan de therapietrouw die ze teweegbrengen.  “Het is nog altijd best saai, maar het is beter dan met een mevrouw in de spreekkamer zitten. Laat staan vier keer per week  met een mevrouw in de spreekkamer zitten”. Hoe dan ook, sluit Birnie af, “eHealth is booming business. Serious gaming zie je in allerlei gebieden terug komen, dus het kan niet anders dan dat het heel hard door blijft groeien.”

Alle afleveringen lezen van eHealth op de werkvloer? Klik dan op deze overzichtpagina