Digitalisering in de zorg: “Processen zijn leidend, technologie volgend”

Op 17 november vindt de tiende editie van het Mobile Healthcare event plaats. Een van de gastsprekers is Jacqueline de Leeuw, CNIO bij het Radboudumc. We spraken haar in de aanloop naar Mobile Healthcare over het thema digitalisering in de zorg.

Jacqueline de Leeuw heeft jarenlange ervaring als verpleegkundige in diverse rollen met verschillende taken. In 2014 krijgt ze de kans om in compleet nieuwe functie als Chief Nursing Information Officer (CNIO) de wereld van digitalisering en informatisering te verbinden met de zorgorganisatie van het Radboudumc. ‟Het is niet een rol, maar echt een voltijdfunctie. Het Radboudumc heeft gekozen voor een functie op strategisch niveau in de organisatie, waarbij ik de patiëntenzorg verbind met de wereld van IT en informatiemanagement. Naast mijn functie bestaat het team uit een Chief Medical Information Officer, Chief Business Information Officer en een Chief Science Information Officer. Met z’n vieren vormen we een team van information officers binnen het Radboudumc.”

Inmiddels zijn er zo’n 65 CNIO’s in Nederland. De Leeuw geeft aan dat veel zorgorganisaties nog zoeken naar een manier om deze rol functioneel in te zetten. ‟Mijn functie is betrekkelijk nieuw en het kan nog wel 10 á 20 jaar duren alvorens het verankerd is in het zorglandschap. Toch zien we ook bij thuiszorgorganisaties, GGZ-instellingen en verpleeghuizen interesse voor een dergelijke rol. Het landelijke netwerk van CNIO’s deelt kennis en ervaringen en zorgt voor bewustwording bij andere zorgorganisaties. Daarnaast lukt het het CNIO-netwerk steeds beter om aan de nationale beleidstafels te worden uitgenodigd om vroegtijdig te kunnen adviseren over mogelijke beleidsmaatregelen in de gezondheidszorg.”

Rolmodel en groepsproces

Als gastspreker zal De Leeuw het onder meer hebben over hoe je digitalisering kan laten beklijven in het werkproces van zorgprofessionals. ‟Naar mijn mening doen professionals dit vooral zelf. Vanuit de organisatie kunnen we veel in stelling brengen en randvoorwaarden creëren, maar uiteindelijk zal bijvoorbeeld een verpleegkundige zelf moeten nadenken hoe digitalisering het werkproces verbetert en hoe dit op te nemen in de eigen werkroutine. Belangrijk hierbij is om dit niet alleen een individuele opdracht te maken, maar vooral in teamverband te bespreken wat effectief digitaal werken is. Rolmodellen en voortrekkers in het eigen team helpen hier enorm bij en zijn een kritische succesfactor. Bijvoorbeeld, verpleegkundigen die affiniteit hebben met digitalisering en informatisering. Gelukkig mag ik al vele jaren met een dergelijke groep van verpleegkundigen werken. Samen spreken en denken we regelmatig na over ons verpleegkundig vak, de toekomst ervan en hoe het digitaal instrumentarium ons verder kan ondersteunen in onze beroepsuitoefening.”

Verbindende rol

Maar hoe krijgt dit nu concreet vorm binnen het Radboudumc? “Meestal benaderen collega’s mij met een oplossing, bijvoorbeeld een app voor dit of dat. Als we al die app-wensen zouden honoreren, ontstaat er een volledig onoverzichtelijk app-landschap dat niet valt te beheren. Het eerste dat ik doe bij een dergelijk verzoek is in gesprek gaan met de collega en meermaals de waarom-vraag stellen. Dat doe ik om te achterhalen welk probleem in de ogen van de collega wordt opgelost door de beoogde app. Tegelijkertijd vergroot dit de bewustwording bij de collega dat het niet om de app of technologie gaat, maar om het ondersteunen van een probleem dat zich voordoet in het werk- of zorgproces. En in de grote meerderheid van de gevallen kan ik door informatie te geven van wat er allemaal beschikbaar is, maar waarvan men niet weet dat het al in gebruik is, het ervaren probleem ‘oplossen’.”

‟IT en technologie zijn altijd volgend, processen en informatiemanagement zijn leidend. Ik zie dat wat ik doe als een groot veranderkundig traject. De digitalisering in de zorg vraagt om gedragsverandering van professionals en patiënten. Dat is de grootste uitdaging in heel Nederland in de komende jaren. En daar kan een CNIO één van de helpende handen in zijn. Natuurlijk weet ik lang niet alles van IT en informatisering, maar ik heb deskundige collega’s bij onze afdeling Informatiemanagement die altijd bereid zijn mij een klein college te geven als ik vragen heb. Hoe fijn is dat! Dan kun je dus echt CNIO worden en zijn.”

Zorgtelefoon

Als voorbeeld noemt De Leeuw de zorgtelefoon, die het werkproces van de verpleegkundigen ondersteunt. Processen die voorheen los van elkaar verliepen, komen nu bij elkaar op één smartphone. Bijvoorbeeld oproepen, alarmeringen en vragen van patiënten. Ook staat de app van het EPD als functionaliteit op de telefoon.

‟Zo’n multifunctioneel apparaat als de zorgtelefoon komt er niet omdat iedereen een smartphone op zak wil. We starten met een visie op mobiel werken, en op het verbeteren van de oproep- en alarmeringssignalen in het verpleegkundig werkproces, die al jaren om een andere aanpak vragen. Dan verkennen we de mogelijkheden van technologie, om deze gesignaleerde (proces)problemen op te lossen. En zo komen we dan bij een smartphone die zo kan worden ‘ingericht’ dat een aantal van de genoemde zaken worden opgelost.”

‟De crux is dan om gebruikers van die nieuwe ‘zorgtelefoon’ te instrueren. Niet alleen op het knopgebruik maar vooral op de verandering die hiermee gepaard gaat in hun dagelijks werkproces. Daarom vinden er eerst proef- en testsessies plaats en  wordt het eerst in de echte praktijk door een kleine groep voortrekkers gebruikt. De IT-collega’s zijn hierin niet leidend. Dat zijn de toekomstige gebruikers, zeg maar eigenaars, van het nieuwe apparaat. Zij helpen elkaar binnen hun dagelijks werk met het in gebruik nemen van nieuwe technologie. Wij noemen dat werkplek-leren. Als CNIO heb ik zicht op dit veranderproces en laat ik me informeren, of kijk zelf eens door mee te lopen in het werkproces, hoe een dergelijke verandering gestalte krijgt. Dat is een van de mooiste onderdelen in mijn functie.”

Achterblijvers digitalisering

Maar hoe logisch het werkplekleren ook klinkt, hoe zit het met de mensen die moeilijk meekomen met digitalisering? Staan die open voor een nieuwe technologie die het werkproces verbetert? De Leeuw: ‟Ik heb een paar jaar geleden onderzoek gedaan bij verpleegkundigen die zichzelf beschreven als ‘digitale achterblijvers’. Zij hadden moeite om het tempo van de digitalisering in de zorg, en dus hun werk, bij te houden. Een van de bevindingen was dat deze groep in het algemeen moeite had met de digitalisering in de wereld, ook in het persoonlijk leven. De persoonlijke houding en opvattingen over digitale apparaten en systemen, inclusief huiver voor het onbekende en ongekende, maakte dat deze groep ook op het werk in de knel kwam.”

‟Voor dit probleem is geen standaardscholing gewenst maar een persoonlijke aanpak. Daarvoor is eerst erkenning van het probleem door een direct leidinggevende nodig, om in gesprek met de persoon te gaan ontdekken wat die angst voor het onbekende en ongekende kan doen verminderen. Ook hier is de aanpak via het concept van werkplekleren – collega’s die elkaar op weg helpen – een gouden middel gebleken.”

Overigens betekent het volgens De Leeuw niet dat de jongere generaties digitalisering wel snel onder de knie hebben. ‟Als die na hun beroepsopleiding de praktijk van de digitale gezondheidszorg binnenstappen, dan schrikken ze toch ook vaak van de hoeveelheid digitaal werken en technologie. Denk alleen aan een geïntegreerd EPD-systeem dat vele werk- en zorgprocessen ondersteund, van facturatie tot een operatieproces, tot verpleegkundige verslaglegging. Dat is onmogelijk in één oogopslag te doorgronden. Daarvoor zijn de functiegerichte e-learnings en trainingen gecombineerd met het werkplekleren en de begeleiding door reeds digi-behendige collega’s.”

Jacqueline de Leeuw zal op 17 november tussen 09:45 - 11:30 samen met Bertine Lahuis (voorzitter Raad van Bestuur Radboudumc) en Guido van den Broek (CMIO Radboudumc) spreken over het thema ‘Hoe bed je digitalisering in in de organisatie en laat je dit beklijven bij de zorgprofessionals?’ Op de website van Mobile Healthcare kan iedereen zich gratis aanmelden en het programma online downloaden.

Tien jaar Mobile Healthcare

Igor Dirkx, Business Leader Healthcare bij Euroforum, blikt in de aanloop naar het tiende Mobile Healthcare congres terug. “Mobile Healthcare is ooit begonnen als onderdeel van TelecomTime, waarin het ging over apps in de zorg. In tien jaar tijd zijn we uitgegroeid tot het event waarin we alle stakeholders rondom digitale zorg bij elkaar brengen.”

Wat vindt Dirkx de grootste verandering in het zorgveld, in de afgelopen tien jaar? “Belangrijk is dat digitale zorg gestimuleerd wordt door ook de financiering dusdanig goed te regelen. Dus dat beeldbellen tussen arts en patiënt vergoed wordt en anderzijds dat de perverse prikkel verminderd of verwijderd wordt. Bij het Mobile Healthcare congres brengen we alle stakeholders in het zorgveld bij elkaar om te informeren, inspiraties uit te wisselen, innovaties te presenteren en netwerken te faciliteren.”