Wat als in 2020 alle consulten met een zorgverlener online plaatsvinden?

“Als in 2020 alle consulten met een zorgverlener online plaatsvinden, dan hebben zorgverleners concurrentie van alle andere zorgverleners uit het hele land, maar ook van nieuwe toetreders zoals Constamed of CareToGo. Sterker nog: ook aanbieders vanuit het buitenland zullen een grotere rol gaan spelen.”

Aan het woord is Nienke Beekers, adviseur eHealth bij TrendITion (Nictiz en REshape Center Radboudumc) en mede-auteur van het trendboek Spelen met de zorg van morgen. Deze bundel bevat een aantal artikelen over de toekomst van eHealth in de eerste lijn. Elk artikel schetst hoe de wereld eruit ziet als innovatieve eHealth-toepassingen over vijf jaar ingeburgerd zijn. Beekers richtte zich op de verschuiving van medische consulten van fysiek naar online.

In tegenstelling tot abstracte thema’s als transities naar de gemeenten of macrobekostiging zijn contacten met zorgverleners, ongemakken en wachttijden in de spreekkamer herkenbare onderwerpen voor veel mensen. Vrijwel iedereen kan erover meepraten - en heeft er dus een mening over - valt Beekers op.

“De zeldzame keren dat ik naar de huisarts moet, zijn altijd best een gedoe. In de telefonische wachtrij voor een afspraak, een dag kunnen vinden dat ik thuis kan werken, fietstochtje, wachten in de wachtkamer, kortom: onhandig. Toen ik er laatst een keer was, vroeg ik mijn huisarts of dit niet ook ‘anders’ kon. Via internet misschien? Nee, dat vond ze maar onpersoonlijk en onhandig, ze had toch liever dat ik gewoon langskwam. Van het ‘klant is koning’ principe had ze duidelijk nog niet gehoord. Wat voor mij handig of persoonlijk genoeg is, was niet aan de orde. Dat is voor mij de essentie van de ontwikkelingen die ik beschrijf in het trendboek: ik hoop en verwacht dat mijn huisarts over een paar jaar met dit soort antwoorden bij het merendeel van haar patiënten niet meer wegkomt. Anders zullen ze namelijk massaal overstappen naar een andere huisarts."

Er kan al veel meer dan mensen denken

“Wat ik de grootste verrassing vond tijdens research voor het trendboek? Dat er nog veel meer online kan dan je zou denken, en ook met meer zorgaanbieders dan je denkt. Zelfs fysiotherapie, bij uitstek een fysiek beroep, kun je heel goed online verlenen. Martine Rooth leerde mij bijvoorbeeld dat je mensen ook prima kunt vragen om zelf op bepaalde plaatsten te duwen of bewegingen te maken en daarbij te vertellen wat ze voelen. Bovendien had bijna iedereen zorgverlener die ik sprak voorbeelden van mensen die ouder dan tachtig waren en die hartstikke goed met online diensten konden omgaan en het bovendien leuk vonden.”

Wat zal de grootste aanjager van de verschuiving naar online consulten zijn?

“Verrassend is het misschien niet, maar de stem en de behoefte van de patiënt lijken me uiteindelijk de belangrijkste aanjagers. Nu is het nog moeilijk om de daad bij het woord te voegen als je niet tevreden bent over de diensten die je huisarts levert. Als ik zie hoeveel nieuwe apps en andere oplossingen er op de markt komen, dan kun je over een tijdje makkelijk opstappen en je vraag digitaal aan een andere huisarts stellen. Andere ontwikkelingen die we beschrijven dragen daar aan bij. Met name de online inzage en het beheer van je eigen medische dossier zijn ontwikkelingen die de autonomie van de patiënt vergroten. Voor een grote groep zorgconsumenten heeft het geen toegevoegde waarde meer om een eigen huisarts te hebben. Voor chronische patiënten kan dat natuurlijk anders liggen."

“In onze bundel hebben we gekozen voor een toekomstperspectief van vijf jaar (2020). Dat lijkt nog net overzichtelijk, en tegelijk ver genoeg weg voor de altijd tragere ontwikkelingen in de zorg. Maar wanneer ik de rapporten van de NZa en de RVZ lees, die twee maanden na het verschijnen van onze bundel uitkwamen, dan vermoed ik dat het toch weer sneller zal gaan dan we denken. Wanneer de eerstelijns zorg, zoals de NZa wil, verregaand gedereguleerd wordt, dan ontstaan er veel kansen voor innovatie en marktwerking.”

En de belemmeringen?

“Zoals met elke ontwikkeling zijn er ook weerstanden. Op korte termijn denk ik daarbij aan onbekendheid bij de zorgconsument maar ook bij zorgverleners, die nog niet weten wat er online allemaal al mogelijk is. De techniek is nog niet altijd volwassen, toepassingen werken niet of nauwelijks samen, of hebben alleen een web-versie en geen mobiele app. Maar volgens mij is dat een kwestie van tijd. Nictiz probeert hierin ook haar steentje bij te dragen, vooral op het gebied van werkbare standaarden. Als je kijkt naar de wet- en regelgeving zijn er ook nog obstakels te noemen. Maar wetgeving loopt over het algemeen niet voor op de praktijk van de zorg.”

"Kijk naar de opkomst van de mobiele telefoon: het is moeilijk om de snelheid van veranderingen te voorspellen"

Financiering en verdienmodellen

“Geld is altijd een factor, blijkt uit alle interviews die ik deed. Nu kunnen systemen of andere investeringen vaak nog worden betaald uit een innovatie potje, maar die zijn een keer leeg. Het huidige systeem van vergoedingen en bekostiging sluit nog niet aan op online spreekkamers.

Als een huisarts minder of hetzelfde betaald krijgt voor een online consult, is het logisch dat ze minder enthousiast zijn. Dat moet anders. Er mag wat mij betreft ook best gedacht worden aan de kosten voor een patiënt. Ik ben wel benieuwd in hoeverre mensen straks bereid zijn zelf te betalen voor zorg. Ik zou er best een tientje voor over hebben om online met mijn huisarts te spreken als ik daarmee een bezoek kan voorkomen. Dat is voor werkgevers volgens mij ook interessant.” 

Toch blijft de zorg weerbarstig

“Iedereen kent inmiddels het filmpje van Frans Bromet waarin mensen zeggen dat ze geen mobiele telefoon nodig hebben. Duur, onhandig, ik heb toch een antwoordapparaat: niemand zag er destijds voordeel in. Dat nog geen tien jaar later al die mensen een mobiele telefoon hebben, zegt wel iets over hoe snel het kán gaan. Er zullen in de komende vijf jaar ongetwijfeld enorm veel nieuwe technieken en gadgets bij komen. Maar om de zorg fundamenteel te veranderen is die technology push alleen niet voldoende. Ik geloof absoluut in de vele voordelen van deze nieuwe technologie. Ik denk dat online diensten in combinatie met zelfmeetapparatuur en toegang tot je dossier voor veel patiënten een groot verschil kunnen maken. Maar de behoeften en wensen van de zorgconsument zullen de doorslag geven in de snelheid van verandering.”