Verleid door technologie

Bij eHealth-toepassingen moeten we niet alleen goed nadenken over de inhoudelijke informatie die wordt aangeboden, maar ook over de manier waarop een gebruiker technologie gebruikt en ervaart. Hoe werkt technologie door in het design, en welke effecten zijn er op verandering in gedrag zijn belangrijke vragen volgens de Finse professor Harri Oinas-Kukkonen. Hij geeft op 22 mei een keynote op het congres ‘Supporting Health by Technology’, georganiseerd door de Universiteit Twente, het Center eHealth Research en UMC Groningen. “Als een medicijn aan bepaalde testen wordt onderworpen, dan zouden we eHealth-toepassingen ook aan testen moeten onderwerpen.”

Bedrijven als Facebook, Twitter, Google gebruiken technologie om ons gedrag te beïnvloeden. We posten een status-update op Facebook en reageren op updates van vrienden, of worden verleid om te klikken op een gepersonaliseerde advertentie in onze Gmail-inbox. Dat wordt persuasive technology genoemd, technologie die ons gedrag en onze houding kan beïnvloeden. Het is een onderzoeksgebied dat aan computertechnologie, sociologie en psychologie raakt.

De gezondheidszorg digitaliseert, en dat maakt persuasive technology ook relevant voor de zorgsector. In 2006 wordt de eerste internationale conferentie ‘Persuasive Technology for Human Well-Being’ georganiseerd in Nederland, door Eindhoven University. In 2009 volgt bij de Universiteit Twente het eerste internationale congres over persuasive technology en gezondheidstechnologie, ‘Supporting Health by Technology’. Dit jaar vindt de zesde editie van het congres plaats, met als thema ‘Designing Persuasive Tech for Health’, in samenwerking met het UMC Groningen.

Persuasieve technologie

"Hoe kan technologie mensen verleiden om er gebruik van te maken en mensen helpen om beter te leren omgaan met beperkingen, zoals chronische aandoening of mentale problemen? Hoe kan het gebruik van technologie aangenaam zijn en bevorderd worden? Dat zijn vragen die in ons onderzoek centraal staan en waarbij kennis van persuasieve technologie relevant is”, aldus prof. dr. Lisette van Gemert-Pijnen van de Universiteit Twente. “In ons onderzoek gaan we bijvoorbeeld na hoe mensen met diabetes of depressie het beste begeleid kunnen worden door het toepassen van technieken, zoals beloningen, reminders, sociale ondersteuning of het aanbieden van oefeningen in een virtuele omgeving, of via een virtuele coach als begeleider. In dat onderzoek werken we samen met prof. dr. Harri Oinas Kukkonen.”

Prof. Lisette van Gemert-Pijnen onderzoekt persuasieve technologie aan de Universiteit Twente  (still: YouTube)

Er ontstaat er geleidelijk meer interesse van onderzoeksinstituten en academici in het onderwerp persuasive technology, merkt prof. dr. Harri Oinas-Kukkonen op. “Tegelijkertijd ontwikkelt de markt ook producten en staan de LinkedIn’s en Facebooks van de wereld niet stil. Zij ontwikkelen hun eigen applicaties en producten gebaseerd op persuasieve technologieën, los van universiteiten en wetenschappelijk onderzoek.”

Betekenis van ‘het web’

Oinas-Kukkonen werkt op het departement Information Processing Science van de Universiteit van Oulu, Finland, waar hij onder meer onderzoek doet naar persuasive design. Oinas-Kukkonen richt zijn onderzoek op software design dat gebruikers verleidt of overtuigt om het te gebruiken, door verschillende designprincipes en -technieken toe te passen.

Hij schreef in 2013 een boek over hoe het ‘web’, of het internet, aan verandering onderhevig is en verschillende betekenissen heeft. Voor Humanizing the web maakt hij een ronde langs grote technologiebedrijven in de Verenigde Staten en sprak hij met ontwerpers en managers van bedrijven als LinkedIn, Wikipedia, Flickr, Google, Mozilla, SLAC, Cisco Systems and Yahoo!. Oinas-Kukkonen: “Internet betekent verschillende dingen voor verschillende mensen: voor de een is het een televisiekanaal, voor de ander een sociaal netwerk of een zoekmachine. We hebben allemaal een verschillende definitie van een technologie. Daarom is het belangrijk om de visie achter de inzet van technologie te benoemen in termen van betekenis en verleiding.”

Digital health avant la lettre

In 2009 schreef Oinas-Kukkonen al een artikel over persuasive systems, software-ontwerpen die gebruikers verleiden of overtuigen om het te gebruiken door verschillende designprincipes en -technieken toe te passen. In dat artikel noemt hij een aantal eerste generatie gezondheidsapps en de software van Nike. Vijf jaar geleden was dat een van de eerste digital health toepassingen, met een sensor in je hardloopschoen en een online dashboard van Nike om het tegen vrienden of familie op te nemen. Het conceptuele model dat in dat artikel wordt geïntroduceerd houdt nog steeds stand, zegt Oinas-Kukkonen. Hij krijgt wekelijks vragen van over de hele wereld over het persuasive systems model.

Hoe kan een app of activity tracker gebruikers verleiden om meer te bewegen?

Ook deed hij in de tussentijd van 2010 tot 2011 onderzoek bij Polar, de Finse maker van onder meer hartslagmeters. “Die tijd heeft mijn denken ook veel beïnvloed”, vertelt hij. Hij was onderdeel van een ontwerpteam dat bezig was met een goedkope activity tracker te ontwikkelen.

Technologie met een sociaal gezicht

eHealth draait om informatie- en communicatietechnologie die wordt ingezet voor bevordering van gezondheid en welzijn. De toegevoegde waarde en de effectiviteit van eHealth-toepassingen wordt al langer onderzocht. “De persuasiviteit van eHealth-toepassingen, dus waarom die inspireren en motiveren, of juist niet, dat is een relatief nieuwe tak van onderzoek,” zegt Gemert-Pijnen. Volgens haar is het essentieel dat er wetenschappelijk onderzoek naar de effectiviteit van eHealth-toepassingen wordt gedaan. Bij de Universiteit Twente is er daarom een vakgroep Psychologie, Gezondheid en Technologie, die wetenschappelijke inzichten uit die drie disciplines bijeen brengt en toepast via het Center eHealth Research.

“Persuasieve strategieën kunnen de communicatie met technologie aangenaam, begrijpelijk en doelgericht maken”, meent Gemert-Pijnen. “Neem bijvoorbeeld zelfmetingen, waarbij mensen continu gegevens verzamelen over bewegen, eten en emoties. Op basis van die gegevens kan door een app of systeem automatisch feedback worden gegeven met suggesties voor iemands gezondheid en welzijn. Kennis over hoe je die feedback aanbiedt – op welke momenten van de dag, hoe vaak en met welke uitingen (taal, grafieken, beeld etc. ) – is van belang voor de adoptie van die suggesties.”

Black box

Veel medische onderzoekers gebruiken een eHealth-systeem als een black box, volgens Oinas-Kukkonen. “Daarmee bedoel ik dat onderzoekers niet verklaren waarom een systeem is ontworpen en met welke features. Dat proberen wij juist te verduidelijken met onderzoek naar persuasive systems.”

“Stel, je gaat naar een dokter, die je een bepaalde pil voorschrijft. Als patiënt wil je weten wat voor pil dat is. De dokter zegt dat hij niet exact weet wat voor medicijn het is en hoe het precies werkt, maar omdat het een veelgebruikte pil is raadt hij het zijn patiënten aan. Ook probeert hij je op je gemak te stellen door te zeggen dat hij gehoord heeft dat de pil werkt, en omdat het medicijn recent op de markt is verschenen, moet het wel goed zijn.”

“Zou jij gerust gesteld zijn als patient door dat antwoord? Terwijl we op die manier wel omgaan met digitale applicaties. We weten dat een eHealth-systeem goede resultaten oplevert, maar veel experts vragen zich niet af waarom het werkt. Daarom noem ik het een black box."

Dat is een van de boodschappen die hij als onderzoeker wil uitdragen naar het medisch establishment. “Als een medicijn aan bepaalde testen wordt onderworpen, dan zouden we eHealth-toepassingen ook aan testen moeten onderwerpen. Dat helpt onderzoek naar de effectiviteit van eHealth ook verder.”

Natuurlijk moet dat onderzoek wel op een ethische en verantwoorde wijze uitgevoerd worden. “We hebben onderzoek gedaan met psychiaters naar online systemen voor depressie. Dat is een uitdagend gebied, omdat je zo ver reikt in iemands persoonlijke leven. Je kunt bij fitness en gezondheidsapps als ontwikkelaar gemakkelijker een nieuwe feature uitproberen, maar bij een depressie eHealth-applicatie kan dat niet.”

Google van de zorg

De zorg is geïnstitutionaliseerd en gereguleerd, en dat gaat veranderen met de komst van toetreders van buitenaf zoals Microsoft, Samsung en Apple. Hoe denkt Oinas-Kukkonen over de ontwikkeling dat grote technologiebedrijven in de gezondheidsmarkt stappen? “De echte revolutie gaat zijn dat persoonlijke gezondheidstechnologie dominant gaan worden, als informatie- en communicatiemiddel. In ons huidige zorgstelsel zijn we slechts klanten, maar met meer mogelijkheden tot monitoring en zelfmetingen krijgen zorgconsumenten meer autonomie. Dat gaat echt een revolutie betekenen, en bedrijven als Apple en Samsung kunnen zeker drivers zijn van die trend.” Wel meent Oinas-Kukkonen dat we start-ups en kleine bedrijven die zich op niche technologieën richten niet uit het oog moeten verliezen. “Daar heb ik veel hogere verwachtingen van. De Google van de zorg is misschien nog niet eens opgericht.” 

Op 22 mei 2015 organiseren het IGS-Center for eHealth Research, onderdeel van de Universiteit Twente, en het Universitair Medisch Centrum Groningen de zesde editie van het congres ‘Supporting Health by Technology’. Dit jaar is het thema Designing Persuasive Tech for Health. De vraag hoe technologie doorwerkt in het ontwerp, het effect en de implementatie van eHealth-producten en diensten staat die dag centraal.