Afgelopen week is het co-creatie eHealth-boek gepubliceerd met lessons learned, kansen en bedreigingen van eHealth. Aan dit boek hebben de afgelopen negen maanden 250 eHealth-kenners uit Nederland bijgedragen. Nictiz leverde zes bijdragen. Maar wat is eHealth precies? Johan Krijgsman van Nictiz heeft een literatuurstudie verricht naar definities van eHealth. Zijn hoofdstuk in het boek schept orde in het gebruik van het begrip eHealth binnen het zorgproces, de gebruikers en de techniek.
Wie congressen over eHealth bezoekt, kan een breed scala aan onderwerpen verwachten, van robots in de care tot serious gaming in de fysiotherapie, van apps tot online communities. Waar de één het heeft over e-consults voor patiënten, heeft de ander het over beeldcommunicatie tussen zorgverleners. Beide voorbeelden vallen onder het begrip eHealth, afhankelijk van welke definitie wordt gebruikt. In dit hoofdstuk hebben we het over de definitie van eHealth en bespreken we op welke manier een ordening is aan te brengen in het brede scala van eHealth-toepassingen.
Een definitie van eHealth
De spraakverwarring over eHealth is niet nieuw. Al in 2005 heeft Claudia Pagliari in een wetenschappelijk artikel zesendertig verschillende definities vergeleken (Pagliari, 2005). Zij ontdekte dat in veel definities een nadruk ligt op de communicatieve aspecten van eHealth en op het gebruik van netwerktechnologieën, met name het internet. Pagliari concludeert dat de definitie van Thomas Eng uit 2001 goed de lading dekt. Toevallig is dit ook de definitie die in 2002 is gebruikt door de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (RVZ) in de achtergrondstudie ‘Inzicht in e-health’ (RVZ, 2002). Deze definitie luidt als volgt:
eHealth is het gebruik van nieuwe informatie- en communicatietechnologieën, en met name internet-technologie, om gezondheid en gezondheidszorg te ondersteunen of te verbeteren.
Ook in 2014 lijkt dit nog altijd een bruikbare definitie, die in ieder geval recht doet aan de verscheidenheid van opvattingen. Daarom gebruiken Nictiz en het NIVEL deze omschrijving van eHealth in de eHealth-monitor van 2013 en 2014. Opvallend is dat het een brede definitie is die zich niet beperkt tot één specifieke technologie (al speelt internettechnologie een prominente rol) of tot specifieke gebruikersgroepen (bijvoorbeeld communicatie tussen zorgverleners en patiënten). In de loop der tijd zullen nieuwe begrippen ontstaan die zich meer specifiek zullen richten op deelgebieden. In feite gebeurt dit al, bijvoorbeeld met de term mHealth, die zich specifiek richt op het gebruik van mobiele technologie.
Drie dimensies van eHealth
Brede definities doen dan misschien wel recht aan meerdere opvattingen, ze kunnen er ook toe leiden dat mensen door de bomen het bos niet meer zien. Het aanbrengen van een ordening kan dan het overzicht vergroten. Zo’n ordening brengen we aan langs drie dimensies, namelijk de plaats in het zorgproces, de gebruikers en de toegepaste techniek. We baseren ons daarbij op de whitepaper ‘Ordening in de wereld van eHealth’ (Krijgsman en Klein Wolterink, 2012).
mHealth: mobiele technologie en zorgtoepassingen
De definitie van eHealth helpt zelf al bij die ordening, omdat er elementen in voor komen die we kunnen gebruiken voor een indeling. We zien drie praktische dimensies waarlangs eHealth-toepassingen zijn in te delen: 1) in welke fase(s) van het zorgproces wordt de toepassing ingezet; 2) wie maken er gebruik van? 3) op welke technologie(ën) is de toepassing gebaseerd?
De plaats in het zorgproces
De definitie van eHealth spreekt van “ondersteuning en verbetering van gezondheid en gezondheidszorg”. Die verbetering treedt niet automatisch op door de inzet van ICT. Dat gebeurt alleen door zorgvuldige inpassing van ICT in het zorgproces, daar waar het nut heeft. Er zijn veel verschillende processen in de zorg waarbij ICT wordt ingezet, daarom is het bij het indelen van eHealth-toepassingen handig om te kijken naar het proces waarvoor ze bedoeld zijn.
Zo maakte de RVZ in het eerder genoemde rapport ‘Inzicht in e-health’ onderscheid in de procesgebieden ‘e-public health’ (voorlichting en preventie), ‘e-zorg’ (het primaire zorgproces in cure en care) en ‘e-zorgondersteuning’ (administratieve zaken, zoals inkoop en financiën, maar ook afspraken, planning en dossiervoering).
Robot als nachtzuster: ook eHealth?
Voor elke groep van processen zijn andere voorbeelden van eHealth te vinden. Zo vallen veel eHealth-toepassingen in het procesmodel van de RVZ onder ‘e-zorgondersteuning’. Daarbij valt te denken aan online afspraken, elektronisch verwijzen of elektronische dossiervoering.
In de categorie ‘e-zorg’ valt te denken aan inzet van eHealth bij diagnose, therapie of verpleging en verzorging. Daaronder vallen diagnose op afstand, zoals teledermatologie, beslissingsondersteuning voor zorgverleners, zoals bij het voorschrijven voor medicatie, of vormen van online behandeling, zoals psychotherapie via het internet. Ook in de care zijn voorbeelden te vinden van onder e-zorg. Denk daarbij aan de inzet van medicijndispensers of beeldschermzorg.
De eHealth-gebruiker
‘Voor wie is het bedoeld?’ is een handige vraag om verschillende eHealth-oplossingen in te delen, want eHealth-toepassingen voor verschillende gebruikers kunnen heel verschillend zijn. Voorbeelden van deze manier van indelen zijn:
- eHealth-toepassingen voor communicatie tussen zorgverlener en patiënt/cliënt, bijvoorbeeld online inzage in het eigen elektronisch dossier, online afspraken, elektronische consulten of inzet van telemonitoring
- eHealth-toepassingen voor zorgverleners binnen de eigen werkcontext, bijvoorbeeld het gebruik van Elektronische Patiëntendossiers of beslissingsondersteunende systemen
- eHealth-toepassingen voor patiënten binnen hun persoonlijke levenssfeer (kleine pijl), bijvoorbeeld een persoonlijke applicatie voor zelfmanagement, gericht op het bijhouden van resultaten van zelfmetingen of van eigen doelen op het gebied van leefstijl.
eHealth-toepassingen voor communicatie tussen patiënten onderling, bijvoorbeeld een forum voor lotgenotencontact - eHealth-toepassingen voor communicatie tussen patiënten en anderen dan zorgverleners of patiënten, bijvoorbeeld voor het raadplegen van keuze-informatie die beschikbaar wordt gesteld door een patiëntenvereniging of verzekeraar
- eHealth-toepassingen voor communicatie tussen zorgverleners en anderen dan zorgverleners of patiënten, bijvoorbeeld voor rapporteren van kwaliteitsinformatie of voor het indienen van declaraties bij de zorgverzekeraar (niet iedereen beschouwt dit overigens als eHealth)
- eHealth-toepassingen voor communicatie tusssen zorgverleners onderling, bijvoorbeeld voor de elektronische uitwisseling van medische gegevens, het elektronisch doorverwijzen van patiënten of het elektronisch consulteren van collega’s.
eHealth en technologie
Een andere manier om eHealth-toepassingen in te delen is naar de technologie die in de eHealth-toepassing dominant is. Dit is in sommige gevallen lastig, omdat technologie op zichzelf ook weer meerdere dimensies kent (denk aan de keuze van infrastructuur, gebruikte communicatieprotocollen, gekozen ontwikkelplatform of applicatietype). Toch is een bruikbare indeling wel te maken naar dominante technologie en/of applicatietype.
Bij een indeling naar technologie en/of applicatietype is het lastig om volledig en actueel te zijn, niet alleen omdat technologie snel verandert, maar ook omdat zich in de loop van de tijd nieuwe classificaties en nieuwe termen ontwikkelen. Onderstaande tabel is een voorbeeld van een mogelijke indeling naar technologie.
| Technologie | Toelichting |
| Webapplicaties en portalen | Toepassingen die via een webbrowser aan de gebruikers worden aangeboden, zoals patiëntportalen of educatieportalen voor zorgverleners. |
| Mobiele apps | Toepassingen die via een mobiel apparaat, zoals een smartphone of tablet worden aangeboden. Er zijn talloze voorbeelden van, zowel gericht op de arts (online naslagwerken, allerhande rekenhulpjes) als gericht op de patiënt (apps om gezondheidsgegevens of medicatie bij te houden). |
| Elektronische patiëntendossiers en persoonlijke gezondheidsdossiers | Systemen van veelal medisch-administratieve aard waarin zorgverleners medische patiëntgegevens registreren, in het algemeen binnen hun eigen zorgorganisatie. |
| Health-sensoren en wearable devices | Een categorie van apparaatjes die veelal in de thuissituatie van patiënten wordt toegepast om vitale lichaamsfuncties te meten, de resultaten te verzamelen en eventueel door te geven aan een medische professional. Voorbeelden van lichaamsfuncties zijn gewicht, bloedsuikerwaarde, bloeddruk en stollingswaarde. |
| Videocommunicatie (ook wel ‘beeldbellen’) | Toepassingen waarbij een visuele dimensie toegevoegd aan de gebruikelijke vormen van telecommunicatie. Doel is een versterking van het contact tussen de zorgvrager en de hulpverlener en het vergroten van de communicatiemogelijkheden (bijvoorbeeld kunnen zien van gelaatsuitdrukkingen). Videocommunicatie kan ook worden ingezet bij intercollegiaal consult tussen artsen die zich op verschillende locaties bevinden. |
| Domotica | Verzamelnaam voor toepassing van elektronica voor automatisering in huis. Het gaat vaak om een combinatie van omgevingsbewuste sensoren en actuatoren (apparaten die de omgeving kunnen beïnvloeden) waarmee het leefklimaat in een woning kan worden geregeld of zaken in de woning automatisch kunnen worden bediend. Een voorbeeld van inzet in de zorg is gebruik van sensoren voor valdetectie bij ouderen. |
| Robotica | Robots zijn machines die bepaalde taken kunnen verrichten, in het algemeen aangestuurd door computersoftware. Ze worden gebruikt zowel in de cure, denk aan minimaal invasieve chirurgie, als in de care, bijvoorbeeld om bepaalde taken uit handen te nemen, zoals stofzuigen of voor sociale doeleinden, zoals het aanbieden van structuur in de dag. |
| Medische integratienetwerken | Elektronische netwerken waarover medische informatie wordt uitgewisseld, zoals medicatiegegevens en recepten of radiologische beelden. |
| Algemene integratienetwerken | Elektronische netwerken van meer algemene aard voor de uitwisseling van gegevens tussen samenwerkende (zakelijke) partners, bijvoorbeeld over bestellingen. |
| Business intelligence en big data; | Business Intelligence systemen zijn gericht op het analyseren van gestructureerde en ongestructureerde gegevens om daarmee informatie te leveren die gebruikt kan worden voor beslissingsondersteuning. Gebeurt dit binnen het terrein van de zorg, dan wordt ook gesproken over ‘medical intelligence’. Indien sprake is van het analyseren van zeer grote hoeveelheden gegevens van uiteenlopende vorm dan wordt ook wel gesproken van ‘big data’. |
| Serious gaming | Inzet van game technologie een spelelement aan te brengen in ‘serieuze zaken’, bijvoorbeeld om oefeningen aan te bieden in het kader van psychologische behandeling of bij fysiotherapie. |
Een ‘periodiek systeem’ van eHealth?
Door eHealth-oplossingen in te delen volgens meerdere dimensies tegelijk (plaats in het zorgproces, beoogde gebruikers, technologie) kan een gedetailleerde indeling worden gemaakt die laat zien hoe rijk het veld aan eHealth-toepassingen is. Op deze manier ontstaat als het ware een ‘periodiek systeem’ van eHealth. In de scheikunde is het periodiek systeem van elementen een systematische indeling van de chemische elementen.
Maar natuurlijk is het maken van een indeling van eHealth-toepassingen, net zo min als het gebruik van eHealth, een doel op zichzelf. Het is wel handig om met elkaar te komen tot een afbakening van wat je onder eHealth verstaat, zodat vervolgens een zinvolle discussie mogelijk wordt over hoe en waar eHealth nuttig kan worden ingezet om de zorg of de gezondheidszorg beter te maken. Want dat is immers waar eHealth volgens de definitie uiteindelijk voor is bedoeld.
Referenties
Krijgsman, J. en Klein Wolterink, G., Ordening in de wereld van eHealth. Nictiz, Den Haag, 2012
Pagliari, C. et al., What is eHealth (4): a scoping exercise to map the field, Journal of Medical Internet Research, 2005, 7(1): e9.
Dit artikel komt uit het Co-creatie eHealthboek waaraan Nictiz heeft bijgedragen
Plaats een Reactie
Meepraten?Draag gerust bij!