Innovatieve OK voor betere kankerbehandeling

Onlangs bezocht Koningin Máxima Nijmegen om drie nieuwe, innovatieve operatiekamers in het Radboudumc te openen. Maroeska Rovers, hoogleraar Evidence-based Surgery, vertelt over de ontwikkeling van het MITeC en de mogelijkheid om dankzij deze super-OK in de toekomst binnen één dag kanker te behandelen.

Het idee voor het zogeheten Medical Innovation & Technology expert Center, afgekort MITeC, ontstond volgens Rovers al een jaar of tien geleden. “Destijds hadden de bedenkers een veel groter centrum voor ogen. Een jaar of zes geleden werkte Hein Gooszen in het Radboudumc het concept voor het MITeC verder uit.” Hij zag volgens Rovers in dat het bij elkaar brengen van diverse vormen van beeldvorming op de operatiekamers (OK’s) cruciaal is en dat daarbij verschillende disciplines moeten samenwerken. “Als hoogleraar Evidence-based Surgery werd mij gevraagd mee te denken over de wetenschap achter deze innovatie. Volgens ons moeten we van alles wat we daar doen kunnen aantonen dat het tot betere en meer betaalbare zorg leidt.” In de daaropvolgende jaren volgt een Europees aanbestedingstraject en ligt er voor Gooszen’s en zijn collega’s de taak om iedereen achter het idee van MITeC te krijgen. Dat lukt: op 12 november is het centrum officieel geopend.

Kanker in één dag behandelen

Met MITeC heeft het Radboudumc volgens Rovers drie unieke dingen te pakken. Allereerst natuurlijk drie innovatieve operatiekamers. Eén OK is een normale OK, maar wel een stuk groter van formaat, de tweede OK – een hybride OK – biedt de mogelijkheid tot CT- en röntgenscans door middel van een robotarm. In de laatste OK staat een MRI-scanner. In die MRI-scanner kunnen patiënten met prostaatkanker met een MRI compatibele robot geopereerd worden. “Het feit dat er een MRI-scanner in een operatiekamer staat is al redelijk uniek”, legt Rovers uit. “In Nederland heeft geen enkel ander ziekenhuis dit. Alleen in de Verenigde Staten, België en Noorwegen zijn een paar ziekenhuizen met een MRI in de OK uitgerust.”

Daarnaast zijn de drie OK’s met elkaar verbonden. Dat betekent dat artsen in de OK waar zij aan het opereren zijn, rechtstreeks naar de MRI-OK kunnen lopen om zo tijdens de procedure al een MRI scan te laten maken. “Normaliter moest je daarvoor naar buiten - door een niet-steriele ruimte – met als gevolg dat dat niet gedaan werd.” Doordat artsen in deze unieke OK’s de beschikking hebben over optimale beeldvorming, kan de behandeling van kanker volgens Rovers sneller uitgevoerd worden. “Momenteel werkt het zo dat een chirurg tijdens een operatie op het blote oog een tumor wegsnijdt, omdat de beeldvorming in de OK nog niet goed genoeg is. Zodra er een tumor wordt weggesneden gaat er een stukje weefsel op kweek bij de patholoog. Op dat moment weet een chirurg nog niet of de snijranden schoon zijn, dus of alle kanker bij de eerste keer snijden wel of niet is weggehaald. Met behulp van een microscoop kan de patholoog cellen herkennen en een diagnose stellen."

"Een patiënt hoort vervolgens binnen één tot twee weken of al het kwaadaardige weefsel is weggehaald tijdens de operatie (en of de snijranden dus schoon zijn, red.). Indien nodig moet de patiënt opnieuw geopereerd worden of krijgt hij of zij een nabehandeling door middel van chemo- of radiotherapie. In de nieuwe situatie zou een chirurg – dankzij de MRI in de OK – al tijdens de operatie kunnen zien of de snijranden schoon zijn en indien nodig ter plekke besluiten nog wat meer tumorweefsel weg te halen.” Dat zou volgens Rovers kunnen betekenen dat er veel minder nabehandeling nodig is en er geen her-operaties meer gedaan hoeven te worden. In principe kunnen patiënten daarmee in één dag klaar zijn. “Dat is onze stip op de horizon”, vertelt de hoogleraar. “We gaan er in januari voor een specifieke vorm van prostaatkanker al mee beginnen.”

Een sfeerimpressie van de verschillende aansluitende OK's

De koppeling met wetenschap

Alle operaties waarbij beeldvorming belangrijk is kunnen baat hebben bij de innovatieve OK’s binnen MITec. “We zijn met oncologie begonnen, omdat beeldvorming daar erg belangrijk is”, verklaart Rovers. “Lymfeklieren zijn niet altijd goed zichtbaar en artsen moeten op het blote oog bepalen of de snijvlakken goed schoon zijn.” Voordat verschillende soorten operaties kunnen plaatsvinden binnen MITeC, is het volgens Rovers cruciaal dat aangetoond wordt dat de diagnose in de OK net zo goed gebeurt als door de patholoog.

“Een scan in de OK is uiteraard technisch gezien niet hetzelfde als wat de patholoog doet. De techniek is namelijk beeldvorming, met kleuring eventueel, versus microscopie. Of die twee dingen even betrouwbaar zijn, dat is precies wat we uit willen en moeten gaan onderzoeken, maar we denken dat met de nieuwe technieken dit een keer mogelijk moet zijn of worden.” Dan is er ook nog een tweede unieke pijler van MITec: de koppeling met de wetenschap. Binnen het MITeC wordt niets zomaar gedaan: van alle nieuwe aanpakken moet worden aangetoond dat het de zorg daadwerkelijk beter maakt. “We zullen in het geval van de MRI-scan allereerst studies moeten doen waarbij we van één patiënt de diagnose door de patholoog en de diagnose door de MRI in de OK met elkaar vergelijken. Daarnaast gaan we studies doen met twee grote groepen patiënten waarbij we de twee verschillende strategieën gaan vergelijken.”

Multidisciplinair samenwerken

De derde pijler van het MITeC is het multidisciplinaire samenwerken dat door de aaneengesloten operatiekamers gefaciliteerd wordt. “Voorheen hadden we per discipline, bijvoorbeeld gynaecologie of urologie, verschillende operatiekamers. In de praktijk bleek dat artsen binnen die verschillende OK’s vaak tegen dezelfde dingen aanliepen en dus ook oplossingen zochten voor dezelfde problemen. Of iemand nu tumoren in de onderbuik heeft, of in het hoofdhalsgebied: het gaat er altijd om of de snijvlakken schoon zijn en of er wel of geen positieve lymfeklieren zijn. Het loont dus de moeite om met elkaar samen te werken in één omgeving, waarbij meerdere OK’s op elkaar zijn aangesloten.” De betrokken artsen binnen het Radboudumc reageren volgens Rovers enthousiast op deze nieuwe vorm van samenwerken. “Het vergt natuurlijk tijd en moeite omdat je allerlei processen opnieuw moet inregelen en moet weten wie waar verantwoordelijk voor is. Maar ik zie echt enthousiasme ontstaan bij de chirurgen. Sterker nog, ze hebben nu regelmatig om 7.00 ’s ochtends vrijwillig een ontbijt-sessie om over dit soort dingen te praten.”

Aaneengesloten OK's faciliteren multidisciplinair samenwerken binnen MITeC

Het MITeC-team heeft ook patiënten gevraagd naar hun mening over deze nieuwe manier van behandelen. “De patiënten lijken in twee groepen onderverdeeld te kunnen worden. De ene helft zegt: ik moet er niet aan denken om in de toekomst in één dag een kankeroperatie te krijgen, ik heb of had psychologisch de tijd nodig om dat te verwerken. De andere groep zegt juist: hoe sneller ik in de toekomst van mijn kanker af ben, hoe beter. Als daar technologie bij ingezet moet worden, dan sta ik daar voor open.”

Als Rovers en haar collega’s op den duur kunnen aantonen dat een behandeling binnen MITec inderdaad beter is, dan zullen vanzelf meer patiënten er gebruik van willen maken, meent de hoogleraar. “En zelfs al willen patiënten vervolgens nog niet geopereerd worden binnen MITeC, dan kunnen zij evengoed voor de reguliere manier van behandelen kiezen. Voorlopig speelt alles zich nog af in een onderzoekssetting, dus kunnen patiënten kiezen.”

OK proeftuin

Het Medical Innovation & Technology expert Center moet ook gezien worden als een soort field lab, waarin externe partijen als verzekeraars, universiteiten en bedrijven terechtkunnen voor het ontwikkelen en uitwerken van ideeën. “Ik zou het jammer vinden als er de komende jaren nog drie of vier van zulke dure complexen in Nederland gebouwd zouden worden. We moeten eerst nog de meerwaarde van het concept aantonen. Daarom openen wij onze deuren voor iedereen die de OK wil gebruiken. Bijvoorbeeld bedrijven die een device in deze omgeving willen testen, of andere UMC’s of technische universiteiten die mogelijkheden zien.” Volgens Rovers zou Nederland tot de medische wereldtop kunnen behoren als men binnen de zorg meer samen zouden werken. “Helaas zien we elkaar vaker als concurrent dan dat we dingen samen doen.”