Beter voorbereid een operatie ingaan met 3D-video's

Een patiënt moet een ingrijpende operatie ondergaan: een mondkankeroperatie waarbij een tumor uit de onderkaak moet worden gehaald. De medisch specialist legt tijdens een consult uit wat er gaat gebeuren, en de patiënt wordt met een folder met extra informatie weer naar huis gestuurd. Stel dat je dat proces eens omdraait: al voordat de patiënt een voet in het ziekenhuis zet, kan hij of zij zich thuis voorbereiden op de aanstaande ingreep. Betere voorlichting voor patiënten en tijdsbesparing in het ziekenhuis zijn twee voordelen van de nieuwe generatie 3D-animaties voor patiënten.

Het verschijnsel van 3D-animatiefilms in de zorg is natuurlijk niet nieuw. Farmaceutische bedrijven laten al langer films ontwikkelen die de werking van een nieuw geneesmiddel uitleggen, bedoeld voor artsen en verpleegkundigen. Een ander voorbeeld zijn de videoanimaties voor medisch professionals om meer te weten te komen over complexe, soms weinig voorkomende aandoeningen. Maar die animaties zijn niet bedoeld voor patiënten. Een relatief nieuw verschijnsel is specifiek voor patiënten ontworpen 3D-animaties. Die bieden op een laagdrempelige manier informatie en kunnen thuis, in het bijzijn van familieleden of vrienden, bekeken worden voordat de patiënt het ziekenhuis binnenstapt.

Wetenschappelijk onderzoek

Een groep Belgische tandartsen onderzocht in 2013 het effect van 3D-video’s op de medische kennis van patiënten die aan parodontitis, ontsteking van tandvlees, lijden. Een testgroep kreeg een 3D-video te zien, de andere testgroep kreeg uitleg met een serie getekende animaties. Uit die studie bleek dat het basiskennisniveau van de patiënten hetzelfde was, maar dat patiënten

die de 3D-video zagen hoger scoorden bij het afleggen van een kennistest en bij een vervolgtest twee weken later. De Belgische onderzoekers concluderen dat 3D-animaties effectiever zijn dan waarheidsgetrouwe tekeningen: 3D-beelden zijn een krachtige tool om te assisteren bij informatieoverdracht. Ook uit een eerder onderzoek uit 2005 blijkt dat medische studenten meer kennis onthouden over complexe oogoperaties wanneer ze 3D-beelden bekijken, dan wanneer er met traditionele chirurgische video’s gewerkt wordt.

Longkanker - Behandeling Begrepen

Ook in Nederland gaan er al een aantal jaren geluiden op dat betere patiëntenvoorlichting kan leiden tot kostenbesparing en kwaliteitswinst. In 2010 publiceren vier Nederlandse plastisch chirurgen het artikel Kostenbesparing en kwaliteitswinst door een online interactief patiëntenvoorlichtingsprogramma, waarin ze ingaan op het belang van goede voorlichting. “Het verbeteren van de patiëntenvoorlichting kan in belangrijke mate invloed hebben op de kwaliteit van de gezondheidszorg”, schrijven de medisch specialisten. Volgens hen heeft wetenschappelijk onderzoek aangetoond dat goede patiëntenvoorlichting zorgt voor een hogere patiënttevredenheid, betere gezondheidsuitkomsten, betere therapietrouw, meer betrokkenheid bij beslissingen en uiteindelijk een betere behandeling.

Toch blijkt er nog een hoop te kunnen verbeteren in Nederland, volgens de auteurs. Patiënten krijgen nog steeds te weinig informatie over hun aandoening of behandeling, en ook artsen zijn ontevreden over hun

voorlichting aan patiënten. Zo’n online voorlichtingsprogramma kan worden ingezet om een deel van de anamnese af te nemen, zoals de voorgeschiedenis en medicatie van de patient. Ook de informed consent procedure – een patiënt heeft toestemming voor een bepaalde operatie – kan online worden gedaan, waardoor de arts in de spreekkamer meer tijd overhoudt om ‘patiëntspecifieke problemen, angsten of verwachtingen te bespreken’. ‘Computergestuurde patiëntenvoorlichting lijkt een van de meest veelbelovende innovaties in de huidige gezondheidszorg’ is een van de conclusies van het artikel uit 2010.

Geen bloed

“In de spreekkamer krijgt een patiënt die een mondkankeroperatie moet ondergaan een bloederig plaatje van een open kaak en een open been, waar een stuk bot uit wordt gehaald voor de onderkaak, te zien. Daar krabbelt de specialist nog wat dingen bij op papier. Je

kunt je voorstellen dat dat voor een patiënt nogal ingrijpend is, en angst kan oproepen. Video-animaties zorgen voor veel meer rust, ze zijn veel begrijpelijker en de operatie wordt in begrijpelijke taal uitgelegd.” Aan het woord is Olchert Vels van Behandeling Begrepen, een dochterbedrijf van een digitaal communicatiebureau dat jarenlang ervaring heeft met 3D-animaties. Behandeling Begrepen ontwikkelt 3D-films voor patiëntenvoorlichting.

Procedure bij een mondkankeroperatie - Behandeling Begrepen

Vels: “Wat we ook veel terug horen is dat mensen in een gesprek van acht minuten weinig tijd hebben om de goeie vragen te stellen. De consequentie is dat het daardoor ook lastiger wordt om goede beslissingen te maken. Met een video kunnen patiënten thuis bekijken welke ingreep ze zullen ondergaan, en daardoor zijn ze beter geïnformeerd over wat hen te wachten staat. Ook kun je die video met andere familie- of gezinsleden bekijken, wat weer nieuwe vragen kan opleveren voor de specialist.

Behandeling Begrepen startte een half jaar geleden met het eerste videoproject, een 3D-film voor een mondkankeroperatie. “We kwamen in contact met een kaakchirurg die er behoefte aan had om zijn ingewikkelde

operatie op een simpele manier uit te leggen”, vertelt Vels. Behandeling Begrepen ontwikkelde met de afdeling kaakchirurgie van drie academische ziekenhuizen, het VUmc, het Erasmus MC en het UMC Utrecht, een animatie voor een mondkankeroperatie. De online module voor de mondkankeroperatie bestaat uit een dertien losse video’s, die ook kunnen worden ingezet voor video’s van andere operaties, vertelt Vels.

Tijdswinst

Ook het bedrijf Medify ontwikkelt multimedia modules, waarin patiënten door middel van 3D-visualisaties, foto’s, video’s, voice-over en teksten, worden geïnformeerd over hun aanstaande behandeling. Naast het Jeroen Bosch Ziekenhuis en het Algemeen Ziekenhuis Maria Middelares (België), werkt het Medisch Centrum Alkmaar sinds een jaar met de zogenaamde colonoscopie-MEX van Medify. Deze applicatie wordt ingezet bij de voorlichting van een colonoscopie (een kijkonderzoek van de dikke darm) en het verkrijgen van een zogeheten e-consent (goedkeuring) van patiënten.

Wat gebeurt er bij een operatie? Uitleg over de Scopiekamer - Medisch Centrum Alkmaar

Een patiënt komt naar het spreekuur van de arts en doorloopt in de wachtkamer alle informatie omtrent de geplande ingreep op een iPad of desktop en geeft goedkeuring (e-consent) om de ingreep uit te voeren. Vervolgens krijgen patiënten een unieke link toegestuurd per e-mail, waarna ze thuis de module nogmaals kunnen doorlopen. “Een goede voorbereiding is essentieel”, vertelt Peter Krol, mede eigenaar van Medify, “anders kan het onderzoek niet uitgevoerd worden.”

De applicatie is in een wetenschappelijke studie getoetst op patiënttevredenheid, effectiviteit van informatieoverdracht en praktische inzetbaarheid. De patiënt ervaringen zijn erg positief: uit de studie onder 300 patiënten bleek dat patiënten persoonlijke voorlichting erg waarderen, maar dat ze de digitale module inhoudelijk beter vinden. Daarnaast verkiezen ze het gebruik van de applicatie boven die van de reguliere folder. Ook bleef de kennis over de behandeling beter hangen bij patiënten na het doorlopen van de colonoscopie-applicatie.

Informatie over voorbereiding thuis - Medisch Centrum Alkmaar

Bovendien kunnen ziekenhuizen kosten besparen door het slim inzetten van de online applicatie binnen het klinische proces. In het Medisch Centrum Alkmaar is de verpleegkundige consultatie tijd met tien minuten verkort. Dit was de tijd die de verpleegkundige nodig had om alle informatie omtrent het verkrijgen van het informed consent mondeling aan de patiënt uit te leggen.

Framework om zelf in te richten

De colonoscopie-MEX is het eerste product van Medify voor digitale (patiënten)-voorlichting, vertelt mede eigenaar Peter Krol. Medify is een dochteronderneming van INDG, een bedrijf dat is gespecialiseerd in digitale product experiences voor internationale merken als Adidas, Yamaha en Philips, en veel kennis heeft op het gebied van visuele content in 3D.

Momenteel werkt Medify aan meerdere applicaties, onder andere met het OLVG, UMC Groningen en AMC. Krol legt uit dat Medify een generiek framework heeft ontwikkeld, waarin standaard procedures worden opgenomen die eenvoudig aan de patiënt getoond kunnen worden, in de huisstijl van het ziekenhuis. “Het is een software pakket dat afgestemd wordt op het ziekenhuis-specifieke voorlichtingsproces en eenvoudig ingericht kan worden met video’s, afbeeldingen en logo’s.”

Ziekenhuizen richten de online module zelf in, gebaseerd op de standaard 3D-animaties en het framework dat Medify levert. “De volgende stap is volledige thuis consultatie. Dat je thuis, in de applicatie, ook  je medische geschiedenis (anamnese) opgeeft”, zegt Krol. Vaak weten patiënten niet exact wat hun medische voorgeschiedenis is wanneer daar naar wordt gevraagd in het ziekenhuis. “Nu worden vragenlijsten samen met de patiënt ingevuld in het ziekenhuis, maar op moment dat de patiënt dit thuis invult kunnen zorgverleners op voorhand checken wat er mist en beslissen of iemand überhaupt naar het ziekenhuis moet komen.”

e-consent: patiënten kunnen online toestemming geven - Medisch Centrum Alkmaar

Krol: “Wij denken dat een eHealth toepassing een succes kan worden als het daadwerkelijk geïmplementeerd wordt in het zorgproces. Wanneer er communicatie is en je kunt controleren of mensen daadwerkelijk een instructievideo hebben gezien of een vragenlijst hebben ingevuld, wordt het een onderdeel van het voorlichtingsproces en gaan zorgprofessionals het echt inzetten.”

Betrokken medisch specialisten

Behandeling Begrepen en Medify werken nauw samen met medisch specialisten bij de ontwikkeling van de video. Zij zijn de experts die beoordelen of een hart er waarheidsgetrouw uit ziet op de 3D-animatie, en of de procedure voor een complexe operatie klopt. Krol: “De feedback op de 3D modellen die we ontwikkelen komt van specialisten. Wij zetten, gebaseerd op aangeleverd referentie materiaal, een model op, en kijken vervolgens met specialisten naar de details: welke textuur moet een orgaan bijvoorbeeld hebben? Er gaan veel van die momenten overheen totdat het beeld anatomisch correct is.”

Het ontwerpproces van een 3D animatie - Medify

Daarnaast is het commitment van zorgprofessionals cruciaal om de voorlichtingsvideo binnen het ziekenhuis te introduceren. Vels: “Dat maakt het proces ook niet altijd even simpel. Maar we hebben afgelopen half jaar veel geleerd, en ook tools ontwikkeld om de feedback van de artsen effectief te verwerken. Daar moet je ook echt de tijd voor blijven nemen, zonder hun commitment houdt het op.”

Veel enthousiasme, weinig flexibiliteit

Wanneer patiënten enthousiast zijn en beter geïnformeerd worden door 3D-films die ze thuis kunnen bekijken, en wanneer het tijdwinst oplevert, zou je verwachten dat ziekenhuizen in de rij staan voor een online voorlichtingsmodule. Maar dat valt in de praktijk mee, bevestigen Vels en Krol. “In andere branches kost software verkopen ook al twee jaar. Dit is innovatieve software voor de zorg, waar de beslissingstrajecten veel langer zijn”, aldus Krol. “Dat betekent dat je echt moet leuren, in contact moet komen met mensen. Dit is te vroeg voor ons, hoor ik vaak van specialisten. En geld is vaak ook een issue.”

Vels: “Ik merk veel enthousiasme en belangstelling, zowel bij patiëntenorganisaties als bij ziekenhuizen en artsen. Het probleem blijft alleen: wie gaat het betalen? Voor veel ziekenhuizen is dit een relatief nieuwe ontwikkeling, en het zijn instellingen die niet heel flexibel zijn.”

Vels en Krol merken dat er interesse is, maar slechts een handvol ziekenhuizen werkt op dit moment met een online module en 3D-animaties voor patiëntenvoorlichting. Maar ze verwachten dat dat in de aankomende jaren zal gaan veranderen. “Ik benadruk juist de positieve business case”, zegt Krol. “Het verhogen van kwaliteit en het besparen van tijd.” Plus een patiënt die zich beter kan voorbereiden op een operatie of ziekenhuisbezoek.