Zorgdigitalisering vergroot kansen, maar niet voor iedereen

Digitalisering is het toverwoord van de moderne zorg. Apps, online dossiers en aanmeldzuilen verlichten het werk en geven de patiënt meer regie. Echter, die vooruitgang geldt niet voor iedereen, en mensen met een grotere afstand tot het zorgsysteem dreigen verder achterop te raken. Twee hoogleraren pleiten voor technologie die mensen juist dichterbij de zorg brengt.

Doel versus werkelijkheid

Wenkend perspectief voor 2040: we worden gemiddeld vijf jaar ouder dan in 2015. En de gezondheidsverschillen tussen mensen uit de hogere sociaal-economische klasse en de lagere sociaal-economische klasse zijn 30 procent kleiner. Dat zijn de officiële doelen van de Nederlandse overheid voor over vijftien jaar.

Probleem: we gaan het niet halen. Sterker nog: de gezondheidsverschillen nemen alleen maar toe. Mensen uit de hogere klasse leven gemiddeld zeven jaar (mannen) tot acht jaar (vrouwen) langer. En van dat leven brengen ze liefst 24 jaar langer in goede gezondheid door dan mensen uit de laagste sociaal-economische klasse.

De vergeten 20 procent

Volgens hoogleraren Teun Zuiderent-Jerak (Vrije Universiteit) en Christine Dedding (Amsterdam UMC) speelt digitalisering daarin een dubbelrol: ze biedt enorme kansen, maar vergroot ook bestaande ongelijkheid als ze niet zorgvuldig wordt ontworpen.

Dedding: ‘Er is een innovatietheorie die zegt dat als je innoveert voor 80 procent van de gebruikers, dat de overige 20 procent later wel volgt. Bij digitalisering klopt dat niet, omdat digitalisering nooit stopt. Die 20 procent blijft er dus maar achteraan rennen, maar haalt de grote voorhoede nooit in.

‘Digitalisering heeft de potentie om mensen met afstand tot de zorg te helpen. Maar dan moet je ontwerpen voor de 20 procent die nu buiten de boot valt – niet voor de 80 procent die het al redt. Wat je voor de20% maakt, werkt uiteindelijk voor iedereen.’

Groter dan alleen de zorg

Eén op de vijf Nederlanders heeft moeite om digitale diensten te gebruiken, bijvoorbeeld door laaggeletterdheid of gebrekkige toegang tot apparaten. ‘Bij banken zagen we dat ook,’ zegt Dedding. ‘2,4 miljoen mensen kunnen niet zelfstandig online betalen, 3,2 miljoen kunnen geen bankapp gebruiken. Ondanks alle trainingen lukte het grote groepen niet om weer grip te krijgen op hun eigen geld. Dat is een waarschuwing voor de zorg.’

Waar technologie helpt, en waar niet

Zuiderent-Jerak en Dedding onderzochten onder andere het gebruik van aanmeldkiosken in ziekenhuizen. Ze illustreren goed hoe technologie kan helpen, en waar het mis kan gaan.

Zuiderent-Jerak: ‘Wij hebben onderzoek gedaan naar de aanmeldzuilen die je tegenwoordig in bijna alle ziekenhuizen ziet. Wat bleek: als je een paar minuten te laat bent bij zo’n zuil, kun je je niet meer aanmelden. Iemand die zich comfortabel voelt in een ziekenhuis, gaat naar een balie en zegt: dat ding werkt niet en krijgt vervolgens gewoon een afspraak. Maar de mensen die zich niet op hun plek voelen in het ziekenhuis gaan gewoon weg als zo’n zuil gek doet. Dat zagen we letterlijk gebeuren.’

Persoonlijke verantwoordelijkheid en gezond verstand

Nog te vaak wordt digitale ongelijkheid volgens de onderzoekers gezien als een kwestie van persoonlijke verantwoordelijkheid. ‘Dan hoor je: “Ze moeten gewoon wat beter hun best doen of hulp vragen”,’ zegt Dedding. ‘Maar dat getuigt van weinig besef van hoe verschillend mensen zijn.’

Zuiderent-Jerak wijst erop dat het niet alleen om rechtvaardigheid gaat, maar ook om gezond verstand: ‘We hebben straks een tekort aan zorgpersoneel, terwijl 20 procent van de bevolking 24 jaar onnodig ziek is. Dan is het toch logisch dat daar de meeste winst valt te boeken?’

Technologie met menselijke maat

‘We moeten het gewone contact tussen mensen terugbrengen in het ontwerp,’ zegt Dedding. ‘Want uiteindelijk gaat zorg niet over systemen, maar over vertrouwen.’

Digitalisering kan de zorg toekomstbestendig maken – maar alleen als ze sociaal rechtvaardig wordt ontwikkeld. Dat vraagt niet om minder technologie, maar om andere technologie: ontworpen mét, in plaats van vóór, mensen.

Bron: Volkskrant